Con người thay đổi theo chế độ dinh dưỡng
Người Neanderthal, chủng người đầu tiên chúng ta biết tới, có thể đã được hình thành từ 350.000 đến 500.000 năm trước hoặc thậm chí có thể từ rất lâu trước đó. Chúng ta biết rằng lịch sử tiến hóa từ những sinh vật tiền sử của loài người bắt nguồn từ châu Phi. Thời xa xưa, cuộc sống của con người thường ngắn ngủi, bẩn thỉu và tàn bạo. Họ chết đi theo hàng ngàn cách khác nhau – nhiễm trùng cơ hội, ký sinh trùng, động vật tấn công, gãy xương, sinh đẻ – và tuổi thọ thường rất thấp.
Con người chắc hẳn đã có một khoảng thời gian khó khăn để đảm bảo nguồn sống từ môi trường khắc nghiệt này. Bộ răng của họ ngắn và cùn – không có khả năng tấn công. Không giống như hầu hết các đối thủ cạnh tranh trên chuỗi thức ăn, con người khi đó không có những khả năng đặc biệt về tốc độ, sức mạnh hay sự nhanh nhẹn. Ban đầu, phẩm chất nổi bật nhất mà con người thể hiện là sự mưu mẹo đầy bản năng, sau đó được phát triển thành suy nghĩ có lý trí.
Chế độ ăn của con người thuở sơ khai khá thô sơ, bao gồm các giống cây dại, cây bụi, và phần thức ăn thừa từ những cuộc săn mồi của động vật hoang dã. Con người được coi là con mồi hơn là cỗ máy đi săn, mặc dù theo thời gian con người trở thành những thợ săn lợi hại. Nhiễm trùng và sự đau đớn từ ký sinh trùng là một phần của cuộc sống thường ngày, việc này phổ biến hơn nhiều so với thời nay, khi vệ sinh và khử trùng đã được phổ cập.
Thực tế là, khi các nhà cổ nhân học phát hiện ra một mẫu chất thải hóa thạch của loài người (coprolite) và phân tích nó trong phòng thí nghiệm, họ luôn thấy ngạc nhiên vì một lượng lớn ký sinh trùng và giun sán ở cơ thể người thời sơ khai. Rất nhiều ký sinh trùng, giun, sán và các vi sinh vật nhiễm khuẩn không kích thích hệ thống miễn dịch để tạo ra một kháng thể đặc hiệu cho chúng. Đây là một lợi thế khác biệt đối với người nhóm máu O, vì như chúng ta sẽ thấy, họ đã có một lớp bảo vệ mạnh mẽ dưới dạng các kháng thể được hình thành từ khi sinh ra, giúp chống lại những vi khuẩn ngoại lai.
Khi những nhóm người di cư đến vùng đất mới, chế độ dinh dưỡng của họ thay đổi dựa trên các điều kiện môi trường mới; nguồn thực phẩm khác thúc đẩy sự thích nghi của hệ tiêu hóa và hệ miễn dịch, điều cần thiết để họ tồn tại và phát triển mạnh ở nơi sống mới. Thay đổi sinh học được phản ánh qua mọi chênh lệch đáng kể trong sự phân bố nhóm máu trên toàn thế giới, từng điều khác biệt dường như đã hình thành mạnh mẽ tại những thời điểm quan trọng trong sự phát triển của nhân loại.
Nhóm máu của nhân loại trên phương diện nhân chủng học
Khi nói về nhóm máu trên phương diện nhân chủng học, ta cần phân biệt rõ ràng giữa hai cách phân loại lịch sử: theo hướng phân tử học (kiểu gen) và theo hướng dịch tễ học (dân số). Lịch sử phân tử học là câu chuyện về kiểu gen ABO – loại gen phân định nhóm máu của một cá thể – và lịch sử này đã khá cổ xưa. Trên thực tế, lịch sử của kiểu gen ABO vượt xa cả loài người, mặc dù con người hiện đại (Homo sapiens) là giống loài duy nhất được biết đến với biểu hiện của cả bốn loại nhóm máu ABO.
Điều này không đáng ngạc nhiên bởi thành phần hóa học cấu tạo nên nhóm máu ABO không có gì đặc biệt. Chúng có thể được tìm thấy ở mọi nơi, từ động vật không xương sống đến bèo bọt nổi trên ao. Tuy nhiên, phải kể đến một chuyện quan trọng. Các kiểu gen không phải bất biến, hơn thế, ta bắt đầu hiểu thêm rằng chúng thay đổi chức năng nhanh chóng và đáng kể hơn ta từng nghĩ. Nếu bạn thay đổi thói quen hoặc chế độ dinh dưỡng, cơ thể bạn sẽ “bật” hoặc “tắt” một số gen nhất định để thích ứng với thay đổi đó, và đôi khi những thay đổi này sẽ được truyền lại cho con cháu của bạn. Đây được gọi là di truyền biểu sinh (epigenetics: ngoại di truyền).
Chúng ta cũng không thể hiểu lầm rằng chỉ vì có cùng kiểu gen ABO với một giống loài khác, kiểu gen ABO sẽ có chức năng giống hệt nhau ở cả hai loài. Ví dụ, ở một số loài lợn, nhóm máu O có bộ lông màu đen. Rõ ràng là không phải tất cả những người có nhóm máu O đều có tóc đen. Điều này là do những loài khác nhau liên kết nhóm máu O với các loại gen khác nhau, một hiện tượng được gọi là liên kết gen. Thành ra, thay vì màu tóc, con người chúng ta lại liên kết nhiều chức năng tiêu hóa với nhóm máu ABO.
Theo lịch sử phân tử, câu chuyện hơi khác một chút. Mặc dù ta có thể nói rằng nhóm máu O có tiền sử lâu đời nhất trên phương diện dịch tễ, nhưng theo hướng phân tử học nhóm máu A lại có vẻ lâu đời nhất, vì sự đột biến gen của nhóm máu A phát sinh ra nhóm máu O và B. Các nhà di truyền học gọi đây là loại gen hoang dã hoặc gen tổ tiên. Các thành phần cấu tạo nên ADN là bốn gốc nucleotide – adenine, cytosine, guanine, thymine – còn được gọi theo chữ cái đầu tiên của chúng: A, C, G và T.
Đột biến ở nhóm máu B là sự thay thế đơn giản một trong những chữ cái này của gen ABO với một nucleotide khác; các nhà di truyền học gọi đây là đa hình nucleotide đơn (single nucleotide polymorphism SNP, còn gọi là snip).
Đột biến ở nhóm máu O thú vị hơn thế. Đó là kết quả của việc mất đi hoàn toàn một chữ cái trong ADN của ABO, giống như một đoàn tàu mất đi một toa, khiến tất cả các toa còn lại bị đẩy lên trước. Loại đột biến này được gọi là đột biến dịch chuyển khung (frame shift) và có lẽ điều kì diệu nhất là hầu hết các trường hợp đột biến dịch chuyển khung trong bộ gen mà ta biết tới đều có tỷ lệ tử vong cao. Thế nên nếu bạn thuộc nhóm máu O, đột biến này đã tạo ra bạn.
Lịch sử dịch tễ học của các nhóm máu
Mặc dù nhóm máu A là tiền thân về mặt phân tử, nó có vẻ như đã biến mất ở loài người từ rất lâu về trước, và sau đó tự “hồi sinh” vào khoảng 300.000 năm trước đây. Bây giờ là lúc chúng ta quay sang bàn luận về lịch sử dịch tễ học của nhóm máu, và câu chuyện sẽ trở nên thực sự đáng chú ý.
Trong hai thập kỷ vừa qua, bác sĩ Peter J. D’Adamo đã viết rất nhiều phần mềm di truyền học và gặp khá nhiều bệnh nhân. Thành thật mà nói, khi dành thời gian tiếp xúc với mọi người sẽ thấy thú vị hơn nhiều. Gen là một phần quan trọng trong câu chuyện về nhóm máu, nhưng những gì tổ tiên chúng ta đã tác động đến kiểu gen còn quan trọng hơn thế. Ảnh hưởng đó bao gồm sự tương tác giữa loài người thời cổ xưa với môi trường xung quanh, và làm cách nào để những tương tác đó – khí hậu, nguồn thực phẩm, vi sinh và các yếu tố khác – giúp nâng cao sự phát triển của nhóm máu mà ta vẫn bắt gặp ngày nay.
Phần lớn những gì theo sau là câu chuyện về sự sống còn, và chắc chắn rồi, đó là sự tồn tại của những cá thể khỏe mạnh nhất. Thiếu kiến thức đầy đủ về vệ sinh, cũng như không có hiểu biết về vi sinh vật học, tổ tiên của loài người trở thành “con mồi” của vô số loại bệnh nhiễm trùng. Bởi có nhiều khác biệt lớn giữa các nhóm máu trong sự tương tác giữa hệ miễn dịch của từng cá thể với môi trường. Một trong những khác biệt quan trọng nhất có liên quan đến các kháng thể tìm thấy trong từng nhóm máu riêng. Chính những kháng thể này cũng là lý do ta không thể truyền máu giữa các nhóm máu khác nhau.
Mẹ Thiên nhiên không tạo ra những loại kháng thể để gây rối loạn
Rõ ràng là Mẹ Thiên nhiên không tạo ra những loại kháng thể đó chỉ để gây rối loạn khi con người cần truyền máu, mặc dù đây là điều ta thường nghĩ tới khi nói chuyện với các bác sĩ. Những kháng thể này là một phần của hệ thống tinh vi giúp phân biệt rạch ròi giữa bạn và thù, giữa những gì thuộc về cơ thể và yếu tố ngoại lai.
Hầu hết các chuyên gia đều thống nhất lý do cơ bản vì sao trong cơ thể người tồn tại những kháng thể này là do chúng hoạt động như một loại tường lửa, giúp chống lại vi trùng và mầm bệnh riêng biệt – những yếu tố ngoại lai có hình dạng giống với những gì được tìm thấy ở nhóm máu khác. Ta có bằng chứng thuyết phục cho lập luận này. Hầu như các bệnh nhiễm trùng ảnh hưởng đến tổ tiên chúng ta thời xa xưa đều có tác động lớn hơn đến một loại nhóm máu so với các nhóm máu còn lại. Có vẻ Mẹ Thiên nhiên chỉ đơn giản làm một điều mà bất kỳ “con bạc” giỏi nào cũng thực hiện: bảo hiểm rủi ro cho các khoản cược của mình.
Những người đánh bạc giỏi luôn bắt đầu với lá bài tốt nhất của họ, trong trường hợp này là nhóm máu O, lý do đơn giản vì số hai lớn hơn một. Nhóm máu O là nhóm máu duy nhất có hai kháng thể nhóm máu khác nhau. Nhóm máu O có kháng thể A (anti-A), đây là lý do tại sao người nhóm máu O không thể nhận máu từ nhóm máu A; và kháng thể B, có nghĩa là máu từ người hiến mang nhóm máu B cũng sẽ không phù hợp.
Mặc dù có kháng thể kép gây hạn chế trong việc truyền máu, nó cũng giúp tạo ra một hệ miễn dịch phổ rộng hơn. Với hệ miễn dịch bảo vệ tốt hơn, nhóm máu O có bước chuyển mình từ các nhóm máu khác – như tôi đã đề cập trước đó, nhóm máu O được hình thành qua quá trình đột biến từ nhóm máu A – và như nhà độc tài Joseph Stalin đã từng khẳng định: “Bản thân số lượng cũng là một dạng chất lượng.”
Trong bối cảnh này, câu chuyện về nhóm máu có thể được tóm tắt như sau:
Mỗi nhóm máu chứa những thông điệp di truyền học từ tổ tiên về chế độ dinh dưỡng và hành vi, và mặc dù chúng ta đã đi một quãng đường khá xa, nhiều đặc điểm của con người thời cổ vẫn còn ảnh hưởng đến ngày nay. Biết được những khuynh hướng này giúp ta hiểu rõ hơn logic của Chế độ Ăn theo Nhóm máu.
------------
