Năm 1999, Daniel Simon đã làm một thí nghiệm có tên “Con Gorilla vô hình”. Thí nghiệm đó như sau:
Bạn được yêu cầu xem một video ngắn về một nhóm người áo đen và áo trắng chuyền bóng lẫn cho nhau và việc của bạn là phải đếm số lần người áo trắng chuyền bóng cho người khác
Bạn có để ý thấy có gì đặc biệt trong video trên không? Hầu như tất cả mọi người đều không thấy có gì thay đổi, ngay cả khi nó đã quá rõ ràng như ban ngày. Bạn bị mù. Tôi cũng thế. Đó là bởi vì tầm nhìn là một thứ đắt giá, theo cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng, theo tâm lí học và cả thần kinh học. Có rất ít tế bào trong võng mạc của bạn có độ phân giải cao, và những tế bào đó được dùng để làm những việc quan trọng hơn, ví dụ như để nhận diện khuôn mặt. Nếu muốn có tất cả tế bào võng mạc siêu nét, thì não bạn phải dài ít nhất là gấp ba lần bình thường. Vì thế nên khi nhìn vào đâu đó, chúng ta sẽ phải có sự lựa chọn. Chúng ta để dành mắt để tập trung vào những thứ quan trọng. Chúng ta chỉ dùng những tế bào có độ phân giải cao cho những thứ quan trọng mà ta nhắm tới. Và ta sẽ bỏ qua mọi thứ, gần như tất cả mọi thứ, làm mờ đi thành phông nền.
Đó là lí do tại sao các nhà khoa học khuyên chúng ta không nên làm việc đa nhiệm. Vấn đề không phải là chúng ta có thể làm được bao nhiêu, mà là chúng ta không thể làm được điều này dù có cố gắng đến đâu đi chăng nữa trong việc làm nhiều thứ cùng một lúc. Sự phân tâm có mặt ở khắp mọi nơi. Và với công nghệ cao hiện hữu ở khắp mọi nơi hiện nay thì tập trung để làm việc hiệu quả thật quá khó khăn. Một nghiên cứu đã chỉ ra rằng những thứ gây mất tập trung ở văn phòng chiếm khoảng 2.1 giờ mỗi ngày. Con người chuyển đổi giữa các hoạt động ba phút một lần, khi thì gọi điện thoại, khi thì check Facebook, Instagram, lúc thì buôn dưa lê với người khác.
Sự phân tâm không những gây khó chịu mà còn tạo ra mệt mỏi nữa. Lúc quay trở lại với việc bạn đang làm dở thì khả năng tập trung của bạn lại giảm xuống một cách không thể cứu vãn. Khi bạn thay đổi sự tập trung của bạn 10 lần một giờ, thì thời gian dành cho suy nghĩ hiệu quả gần như là không đáng kể. Kết quả là bạn sẽ mắc sai lầm trong những công việc cần quyết định quan trọng. Nghĩ ra một ý tưởng vô cùng tuyệt vời nhưng không thể nhớ ra nó là gì thì cũng rất khó chịu, giống như bạn bị ngứa ở một chỗ mà không thể gãi được, cũng là một điều khiến bạn phân tâm.
Đó là lí do tại sao tôi thường hay tắt tất cả âm thanh tin nhắn trên Messenger Facebook, hay xóa luôn ứng dụng Instagram trong máy của mình để luyện cho mình bỏ đi thói quen vô thức cầm và lướt trên màn hình.
Trong tâm lí học có một bài kiểm tra vừa dễ vừa khó mà các nhà khoa học gọi là “stroop test”. Trong đó người tham gia phải liên tục đọc các màu sắc của con chữ thay vì chính bản thân chữ đó. Dưới đây là hình minh họa:
Trong não có một vùng chuyên có nhiệm vụ phân tích và đưa ra quyết định có nên hay không trước khi hành động, và khả năng “hãm phanh” của vùng này giảm đi mỗi lần bạn sử dụng nó. Sau khi thể hiện sự kiềm chế bản thân, khả năng thể hiện sự tự kiểm soát thêm của con người bị giảm xuống. Mỗi khi bạn ngăn bản thân mình làm cái gì đó, sự thôi thúc để làm cái tiếp theo thật sự khó để ngăn lại. Xu hướng này giải thích nhiều điều ví dụ như tại sao cai nghiện mạng xã hội hay ăn kiêng lại khó đến như vậy.
Có vẻ như bạn không có tự do ý chí nhưng bạn lại có tự do từ chối, chính là khả năng để tránh những thôi thúc bên trong. Tuy nhiên bạn cần có thời gian nhỏ để nghỉ giữa hai lần từ chối để có thời gian suy nghĩ cho hành động của mình. Bạn sẽ nên tự hỏi mình rằng: “Liệu điều đó có giúp mình tốt lên hay không?”. Và hãy suy nghĩ khi bạn thật sự tỉnh táo, không phải là lúc đói, bởi vì khi đói khát những nhu cầu bản năng nguyên thủy trỗi dậy rất mạnh và làm mọi cách để bạn đưa ra quyết định lựa chọn cách nhanh nhất (chứ không phải tốt nhất) để hoàn thành công việc. Việc kết nối liên tục với người khác bằng công nghệ có thể khiến IQ của bạn giảm năng suất làm việc một cách đáng kể, tương tự như bạn bị mất ngủ một đêm vậy.
Một vài mẹo nhỏ có thể áp dụng cho bạn:
