Từ khi nhậm chức tổng thống lần đầu tiên vào năm 2000, Putin đã dẫn dắt nước Nga vượt qua nhiều cơn địa chấn chính trị: từ khủng hoảng kinh tế, chiến tranh Chechnya, cho đến cuộc đối đầu trực diện với NATO và Mỹ. Sự ổn định của nước Nga dường như gắn liền với sự hiện diện cá nhân, đến mức nhiều người không thể hình dung một nước Nga "hậu Putin" sẽ như thế nào. Tính đến năm 2025, ông không chỉ là một trong những nguyên thủ quốc gia lâu năm nhất thế giới hiện đại, mà còn là biểu tượng, vừa được sùng bái, vừa bị dè chừng của một hệ tư tưởng đặt quyền lực nhà nước và niềm kiêu hãnh dân tộc lên trên hết.

Không có gì ngạc nhiên khi hàng loạt nhà báo, học giả, nhà văn từ cả phương Tây lẫn Nga đã dành nhiều năm để nghiên cứu, phân tích và đưa ra các diễn giải về chính con người và sự nghiệp của ông. Nhưng trong vô vàn những cuốn sách viết về Putin, Putin - Logic của quyền lực chắp bút bởi nhà báo kỳ cựu Hubert Seipel vẫn nổi bật lên như một tài liệu hiếm hoi, bởi nó không chỉ kể lại các sự kiện đã xảy ra, mà còn mở ra cánh cửa bước vào bên trong tâm trí của người đàn ông quyền lực nhất nước Nga.

Hubert Seipel không phải là một học giả bình luận từ xa, cũng không phải là một cây bút phê phán theo góc nhìn phương Tây điển hình. Ông là nhà báo Đức đầu tiên và duy nhất cho đến nay được quyền tiếp cận trực tiếp với Tổng thống Nga trong suốt một thời gian dài, không chỉ qua các cuộc phỏng vấn riêng tư, mà còn được tham dự nhiều chuyến công du, sự kiện cấp nhà nước và các cuộc họp chiến lược. Từ những khoảnh khắc nhỏ trong hậu trường cho đến những tuyên bố quan trọng trên truyền thông quốc tế, Seipel đã quan sát và ghi lại một cách cẩn trọng, không nhằm mục đích tán dương, cũng không để lên án, mà để hiểu sâu, hiểu thật về cách mà Putin suy nghĩ, hành động và lãnh đạo.

Điều khiến cuốn sách này trở nên cuốn hút không nằm ở những tình tiết giật gân hay tiết lộ gây sốc. Ngược lại, sự hấp dẫn của Putin - Logic của quyền lực đến từ sự tỉnh táo, lặng lẽ và kiên định trong cách mô tả một nhà lãnh đạo không hề dễ tiếp cận. Từ cuộc khủng hoảng Crimea năm 2014, sự can thiệp quân sự vào Syria, cho đến cách Putin sử dụng truyền thông để kiểm soát dư luận trong nước, tất cả được tái hiện chân thực qua cái nhìn vừa gần gũi, vừa đầy phân tích chiến lược của một nhà báo từng "đồng hành" với một trong những nhân vật quyền lực nhất thế giới. 

Trong một thời đại mà những biểu tượng chính trị thường bị vẽ nên bởi truyền thông và định kiến, cuốn sách này mang đến một giá trị quý giá: cho phép người đọc tiếp cận Putin như một con người bình thường với tất cả sự phức tạp, bản năng và tính toán, thay vì chỉ là một biểu tượng bị đóng khung.

Trong Putin - Logic của quyền lực, Hubert Seipel không đơn thuần kể lại hành trình chính trị của một nhà lãnh đạo nổi tiếng. Ông đưa đến cho người đọc chân dung của một Vladimir Putin với chiều sâu và độ phức tạp hiếm thấy. Không chỉ là một chính trị gia kỳ cựu, Putin hiện lên như một con người đậm dấu ấn KGB: thận trọng, kiệm lời, nhưng luôn cảnh giác và tính toán. Xuất thân từ cơ quan tình báo, Putin phát triển một lối tư duy chiến lược, nơi mà các mối đe dọa luôn hiện hữu và mọi quyết định đều phải được cân nhắc trên bàn cờ lớn. 

Sự thận trọng trong từng phát ngôn, sự điềm tĩnh trong những lần xuất hiện công khai, tất cả đều là kết quả của nhiều năm tháng được “rèn luyện” trong môi trường mà sự sống còn phụ thuộc vào khả năng giữ kín thông tin và đọc vị kẻ thù.

Seipel ghi nhận rằng sự im lặng và kiệm lời của Putin không chỉ là một phong cách chính trị, mà đó còn được coi là “ngôn ngữ thứ hai” của ông. Trong thế giới của Putin, im lặng cũng là quyền lực. Nó khiến người đối diện phải đoán già đoán non, phải tự diễn giải và đôi khi là tự khuất phục trước sự lạnh lùng tuyệt đối. Chính điều đó tạo nên một hình ảnh Putin luôn khó lường, luôn chiếm thế thượng phong. 

Một trong những điểm sâu sắc nhất trong cuốn sách là cách Seipel lý giải nỗi thất vọng của Putin đối với phương Tây, một nỗi thất vọng mang tính cá nhân, gần như là vết thương không bao giờ lành. Trong nhiều cuộc trò chuyện, Putin bộc lộ quan điểm rằng sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, ông và nước Nga từng tin vào một tương lai hợp tác với phương Tây. Nhưng rồi, những gì ông chứng kiến lại là sự mở rộng của NATO, sự gia tăng ảnh hưởng của Mỹ tại Đông Âu, và cảm giác rằng những cam kết ngầm đã bị phản bội.

Điều này được thể hiện rõ nhất trong bài phát biểu ngày 24 tháng 2 năm 2022, thời điểm Putin tuyên bố khởi động “chiến dịch quân sự đặc biệt” tại Ukraine. Ông khẳng định: “Họ đã lừa dối chúng tôi, hết lần này đến lần khác.” Từ đây, một triết lý chính trị hình thành: nước Nga phải tự bảo vệ mình, không thể trông đợi vào thiện chí của bên ngoài. Điều này giải thích cho các chính sách kiểm soát truyền thông, củng cố quân sự và các hành động ngoại giao cứng rắn của Putin.

Cuốn sách cũng hé lộ nhiều khía cạnh trong mối quan hệ phức tạp giữa Putin và các nhân vật quyền lực khác, trong đó có Boris Berezovsky – nhà tài phiệt từng đóng vai trò lớn trong việc đưa Putin lên vũ đài chính trị. Khi Berezovsky sa cơ, sống lưu vong tại Luân Đôn và gửi thư xin được quay trở về nước, phản ứng của Putin không phải là sự trả đũa, cũng không phải là tha thứ, mà là sự im lặng. Seipel cho rằng đó là biểu hiện rõ rệt nhất của thứ quyền lực kiểu Putin: quyền lực không nằm ở việc ra quyết định hay tuyên bố công khai, mà ở khả năng khiến người khác hiểu được thông điệp chỉ bằng sự im lặng. Một sự im lặng đủ sức khiến người khác run rẩy.

Những chi tiết này, vốn có thể dễ bị bỏ qua trong các bài phân tích chính trị khô cứng, lại được Seipel “xử lý” bằng con mắt của một nhà báo từng có thời gian dài “sống trong vùng phủ sóng của quyền lực”. Nhờ sự tiếp cận chưa từng có với Putin, Seipel không chỉ quan sát được hành vi bên ngoài, mà còn ghi lại được một cách sâu sắc và chính xác nhất, về cách người đàn ông mang di sản của một đế chế đã sụp đổ đang cố giữ lại điều gì đó cho tương lai của nước Nga.

Trong thế giới của Vladimir Putin, truyền thông không chỉ là công cụ, nó là chiến trường. Hubert Seipel dành nhiều trang để miêu tả cách Putin kiểm soát và định hình hệ sinh thái truyền thông Nga như một phần thiết yếu của chiến lược cầm quyền. Theo Seipel, Putin tin rằng truyền thông không bao giờ thực sự “trung lập”, hoặc bạn kiểm soát nó, hoặc bạn bị kiểm soát bởi nó.

Ngay từ những năm đầu cầm quyền, Putin đã thẳng tay chấn chỉnh các đài truyền hình độc lập, đặc biệt là ORT (nay là Channel One Russia), nơi từng thuộc quyền kiểm soát gián tiếp của Berezovsky. Các ông trùm truyền thông được yêu cầu lựa chọn: phục tùng nhà nước hoặc rời khỏi cuộc chơi. Kể từ đó, truyền thông Nga trở thành một trong những hệ thống tuyên truyền hiệu quả nhất thế giới hiện đại, với những gương mặt như RT (Russia Today) không chỉ phục vụ trong nước mà còn vươn ra toàn cầu.

Trong cuốn sách, Seipel không ngần ngại đặt câu hỏi về ranh giới giữa “truyền thông nhà nước” và “thông tin định hướng.” Ông cũng chỉ ra rằng sự kiểm soát này không đơn giản là thao túng thông tin, nó là một phần trong khái niệm “chủ quyền thông tin” mà Putin luôn theo đuổi. Trong tâm thế của một người từng làm việc tại KGB, Putin hiểu rằng quyền lực nằm ở khả năng kiểm soát câu chuyện mà người dân được phép tin, chứ không chỉ là sự thật khách quan.

Tác động của chiến lược truyền thông này thể hiện rõ qua các sự kiện như vụ rơi máy bay MH17. Khi chuyến bay của hãng hàng không Malaysia bị bắn rơi ở miền Đông Ukraine năm 2014, thế giới phương Tây nhanh chóng chỉ trích Nga và lực lượng ly khai do Moscow hậu thuẫn. Nhưng trong nước, truyền thông Nga kể một câu chuyện khác: đổ lỗi cho Ukraine, chất vấn dữ liệu vệ tinh của Mỹ, và dựng nên hàng loạt giả thuyết phản biện. Kết quả là trong khi cộng đồng quốc tế phẫn nộ, phần lớn người dân Nga vẫn giữ lòng tin vào chính phủ mình, cho thấy hiệu quả khủng khiếp của chiến tranh thông tin.

Seipel gọi đó là cuộc chiến giành quyền định nghĩa sự thật, và trong cuộc chiến này, Putin chưa bao giờ để mình ở thế bị động.

Một trong những phân đoạn ấn tượng nhất trong cuốn sách là khi Hubert Seipel kể về khoảnh khắc kỳ diệu, nhưng cũng đầy nghịch lý của Olympic mùa Đông Sochi 2014. Với chi phí tổ chức lên tới hơn 50 tỷ USD, đây không chỉ là sự kiện thể thao, hay để chứng minh niềm say mê thể thao của Putin, mà nó còn là một lời tuyên bố với thế giới: nước Nga đã trở lại, mạnh mẽ, hào nhoáng và tự tin. Seipel gọi Sochi là “sân khấu quyền lực mềm” mà Putin dàn dựng, nơi mọi chi tiết từ kiến trúc, nghi thức, đến ánh mắt của Tổng thống đều là một phần trong thông điệp về sức mạnh và sự hồi sinh.

Thế nhưng, chỉ vài tuần sau lễ bế mạc, Nga sáp nhập bán đảo Crimea – bước ngoặt địa chính trị khiến phương Tây rúng động. Seipel cho rằng, trong đầu Putin, không hề có sự mâu thuẫn giữa một nước Nga muốn hội nhập văn minh và một nước Nga sẵn sàng dùng vũ lực. Đó là hai mặt của cùng một bản thể, một đất nước mang vết sẹo sâu của quá khứ bị bao vây, bị phản bội, và luôn trong thế phải phòng thủ.

Ký ức về sự sụp đổ của Liên Xô ám ảnh Putin, ông từng gọi đó là “thảm họa địa chính trị lớn nhất thế kỷ 20”. Nhưng Seipel cho rằng điều thực sự khiến Putin ám ảnh là sự mất trật tự khi một siêu cường bỗng trở thành kẻ phải đi vay tiền IMF, và người dân không còn tin vào chính phủ. Đó là bóng đen của quá khứ mà ông không bao giờ muốn lặp lại. Vì vậy, nếu phải lựa chọn giữa việc được yêu mến bởi phương Tây và việc giữ được ổn định trong nước, Putin sẽ không do dự chọn vế sau.

Kết thúc cuốn sách, Seipel nhắc đến một khái niệm mà Putin từng dùng: “hòa bình lạnh” (kalter Frieden). Không còn chiến tranh toàn diện, nhưng cũng không có lòng tin. Một thế giới nơi các bên duy trì trật tự bằng sự sợ hãi lẫn nhau, nơi ngoại giao là những cú điện thoại căng thẳng hơn là cái bắt tay nồng ấm. Đó là thế giới mà Putin chấp nhận và thậm chí, ưa thích vì trong trạng thái lạnh lẽo ấy, ông tin rằng Nga sẽ có nhiều cơ hội hơn để mặc cả và tồn tại.

Với Seipel, Putin không phải là hiện thân của bóng tối mà là hiện thân của một thực tại không thể phủ nhận. Một nhà lãnh đạo hiểu rằng đôi khi, để giữ vững một quốc gia, bạn phải chấp nhận rằng thế giới không có bạn bè chỉ có lợi ích.

Putin – Logic của quyền lực không đơn thuần là một cuốn sách chính trị hay tiểu sử thông thường. Nó là một hồ sơ sống động, một bản phác họa tinh vi được nhào nặn từ kinh nghiệm của Hubert Seipel – nhà báo phương Tây duy nhất có được sự tiếp cận gần gũi với Vladimir Putin trong suốt nhiều năm. Seipel không viết ra từ khoảng cách an toàn của phòng tin tức, mà từ những chuyến đi cùng chuyên cơ tổng thống, từ những buổi trò chuyện mặt đối mặt, từ ánh mắt, cử chỉ, và cả những khoảnh khắc im lặng.

Chính điều đó khiến cuốn sách trở nên khác biệt. Đây không phải một bản cáo trạng hay bài ca ngợi. Seipel không tô vẽ Putin như anh hùng, cũng không biến ông thành một kẻ phản diện. Thay vào đó, ông để Putin hiện lên như một con người phức tạp và nghịch lý: mạnh mẽ và lạnh lùng, thông minh và nhẫn tâm, đầy chiến lược nhưng cũng cô độc và luôn cảnh giác. 

Trong thời đại mà hình ảnh các nhà lãnh đạo thường bị bóp méo bởi truyền thông đại chúng, những câu nói được biên tập và lan truyền qua hàng trăm lớp lọc, thì Putin – Logic của quyền lực giống như một cánh cửa hiếm hoi hé lộ hậu trường quyền lực thực sự. Cuốn sách không chỉ giúp người đọc hiểu hơn về một cá nhân quyền lực, mà còn là lời nhắc nhở rằng những quyết định ảnh hưởng đến số phận hàng triệu người, từ cuộc chiến ở Ukraine đến vị trí của Nga trong thế giới ngày nay đều được tạo ra bởi một con người, với những niềm tin, tổn thương và lý lẽ riêng.

Khi gấp lại Putin – Logic của quyền lực, người đọc sẽ không chỉ hiểu hơn về Vladimir Putin, mà còn hiểu được cách một con người có thể trở thành biểu tượng bất biến của một quốc gia đang không ngừng biến đổi. Hubert Seipel trao cho người đọc một tấm bản đồ để lần theo các tầng phức tạp trong suy nghĩ và chiến lược của Putin, từ lịch sử, văn hóa, cho đến nỗi ám ảnh về sự sụp đổ của đế chế. 

Với góc nhìn của mình, Putin - Logic và quyền lực không tránh khỏi những luồng ý kiến trái chiều ngay từ khi xuất bản. Một số nhà phân tích phương Tây ca ngợi tác phẩm vì đã phơi bày những góc khuất trong cách vận hành quyền lực của Putin, đặc biệt là cách ông kiểm soát truyền thông, đối phó với phe đối lập và điều khiển tâm lý đại chúng. Tuy nhiên, ở chiều ngược lại, nhiều ý kiến chỉ trích cho rằng cuốn sách có thể đã thiếu sự cân bằng và dễ rơi vào bẫy của cái nhìn “phương Tây hóa” về nước Nga.

Một số học giả và chính trị gia thân Nga còn lên án tác phẩm là "công cụ tuyên truyền chống Nga", cáo buộc tác giả đã chọn lọc sự kiện và nhân chứng để phục vụ cho một hình ảnh tiêu cực hóa Putin. 

Chính sự tranh cãi đó lại càng khiến cuốn sách trở nên có giá trị, như một tư liệu không chỉ về con người Putin, mà còn về cách mà thế giới nhìn nhận ông. Đọc cuốn sách, độc giả không chỉ nhìn thấy hình ảnh về một nhà lãnh đạo, mà còn đối diện với một biểu tượng phức tạp của thời đại hậu Xô Viết, nơi sự thật luôn bị che phủ bởi nhiều lớp sương mù chính trị.

Và tất cả những điều đó cũng đã khiến cuốn sách này không chỉ đáng đọc, mà còn cần thiết cho bất kỳ ai muốn hiểu về chính trị, quyền lực và thế giới mà chúng ta đang sống.

Có thể sau cùng, bạn sẽ nhìn thế giới và những người lãnh đạo nó bằng một đôi mắt khác.

Theo Minh Hằng