PV: Gia đình và thân phận người phụ nữ là đề tài xuyên suốt truyện ngắn và tiểu thuyết của chị?
Nhà văn Y Ban: Đó là đề tài trở đi trở lại trong các tác phẩm của tôi, và ở mỗi giai đoạn lại có những thay đổi về góc tiếp cận khai thác. Đặc biệt, những năm gần đây, xã hội có nhiều biến đổi bất trắc đã tác động rất lớn đến các gia đình Việt. Qua trang viết, tôi muốn tìm hiểu mô hình gia đình truyền thống và mô hình gia đình hiện đại có sự khác biệt ra sao về bản chất, vai trò của người phụ nữ được thể hiện thế nào.
Theo một thống kê chưa đầy đủ gần đây thì 25% các vụ trọng án đều xảy ra trong gia đình. Bạo lực và rất nhiều thứ khác đang tồn tại. Tôi muốn làm một phép thử, xem gia đình có còn là nơi an toàn nhất cho chúng ta hay không.
PV: Chị đặt mình vào các nhân vật nữ ra sao?
Nhà văn Y Ban: Tôi cũng là người phụ nữ trong một gia đình nhỏ nằm trong một gia đình lớn là hai bên nội ngoại. Ngày tôi còn bé, bố mẹ đều đi thoát ly, công tác ở bệnh viện. Nhưng tôi lại được sinh ra và lớn lên ở nông thôn, thị trấn Liễu Đề (Nam Định). Ở đó, văn hóa tâm linh, văn hóa ứng xử trong gia đình và cộng đồng đan xen, dạy tôi đến được một người đàn bà như hôm nay.
Do đó, tôi luôn đi giữa lằn ranh, một bên là cuộc sống hiện đại phá cách, một bên là những giáo lý truyền thống. Tôi ủng hộ những cách suy nghĩ ứng xử hiện đại, nhưng tôi cũng không thoát ra được và cũng không tìm mọi cách để rũ bỏ phép tắc xưa. Dung hòa luôn là sự lựa chọn của tôi.
PV: Người phụ nữ trong tác phẩm của nhà văn Y Ban 30 năm trước, 20 năm trước, 10 năm trước và bây giờ có gì thay đổi không, thưa chị?
Nhà văn Y Ban: Câu hỏi của chị giúp tôi nhìn lại quãng đường sáng tác của mình. Tháng 10/1989, tôi từ bỏ vị trí một giảng viên đại học, nhập học khóa 4 trường Viết văn Nguyễn Du. 2 truyện ngắn gây đình đám thời ấy của tôi là truyện “Bức thư gửi mẹ Âu Cơ” và “Người đàn bà có ma lực”. Nhân vật chính trong hai tác phẩm đều là phụ nữ. Nhiều người đọc “Bức thư gửi mẹ Âu Cơ” hẳn còn nhớ cô gái có tiếng kêu thống thiết: “Mẹ Âu Cơ sinh được 50 người con trai, 50 người con gái. Đất nước anh hùng thiên tai ngoại xâm liên miên, nên những người con trai của mẹ thành anh hùng thi sĩ.
Còn 50 người con gái trở thành những người mẹ. Mẹ chỉ chú ý đến anh hùng, thi sĩ mà không chú ý đến những người đàn bà. Thế thì bây giờ, con kêu mẹ, mẹ hãy chú ý đến những người đàn bà, vì những người đàn bà sẽ làm mẹ”.
Từ các sáng tác đầu tay tôi đã hướng đến gia đình. Gia đình của người Việt Nam vô cùng quan trọng. Đến bây giờ, sau hơn 30 năm, tôi vẫn cứ trân trọng những giá trị đó. Những người đàn bà mà tôi vừa thương xót vừa bao bọc.
Nhưng bây giờ sáng tác của tôi hình như đau đớn hơn. Không hiếm lần nhân vật của tôi đã bị đẩy vào con đường không lối thoát, một mình đối diện với những bi kịch chồng chất.
Tôi đưa ra những cảnh báo
PV: Đẩy nỗi đau đớn của nhân vật đến tận cùng, mục đích của chị là gì?
Nhà văn Y Ban: Tôi biết, rất nhiều gia đình cũng thấy câu chuyện của họ trong tác phẩm của tôi. Nhưng bề ngoài họ cố che đậy, “đẹp đẽ phô ra xấu xa đậy lại”. Ví dụ, kết thúc truyện ngắn “Có thể có có thể không”, tôi đặt câu hỏi: “Tình yêu và niềm tin, liệu có còn tồn tại không, trong một trầm tích dối trá, trường kỳ, lưu cữu, lộng lẫy, huy
hoàng như thế này?”.
Nói tóm lại, với một người đàn bà 60 tuổi, trải nghiệm rồi lập gia đình 30 năm rồi, và đã thấm thía những câu chuyện của rất nhiều gia đình khác, thì câu chữ không còn nương nhẹ nữa. Ngòi bút của tôi chấp nhận sự thật, nhìn vào những biến đổi của gia đình Việt trong hiện tại để đưa ra những cảnh báo, dù đau xót, về đạo đức, về niềm tin, về tình thân ái giữa con người với con người đang sụt lở.
PV: Những ngày cả thế giới đối diện với dịch bệnh Covid-19 này, chị có nghĩ đến một tác phẩm nào cần hoàn thiện không?
Nhà văn Y Ban: Năm 2016, tôi đã viết một tác phẩm có tên “Công viên cứu hộ loài người”, nhân vật chính là cậu bé tên Minh 12 tuổi phải vượt một chặng đường dài để cứu em ruột bị bắt cóc. Trên đường đi cậu gặp một con khỉ mồ côi, một con chó mất mõm, một con gấu mất tay và một con trâu bị mất sừng. Họ đã trở thành những người bạn, cùng
nhau vượt rừng cứu em, nói được tiếng của nhau. Sau này, Minh trở thành kiến trúc sư đã cùng mọi người xây dựng một công viên để cứu hộ tất cả những loài vật bị nạn.
Nhưng họ thấy rằng, không phải những con vật mà chính là loài người đang đứng trên bờ vực của sự tuyệt chủng. Theo dự báo, đến năm 2065, con người sẽ đứng trước nạn đại hồng thủy, công viên cứu hộ được xây dựng xong trước 1 năm và đã cứu được 1/3 dân số loài người.
Đấy là những gì tôi đã viết. Có lẽ tôi phải viết thêm vài chương nữa. Bởi vì dịch Covid này khiến niềm tin của tôi đang bị lung lay. Tôi không hiểu rằng con người có được cứu hộ hay không? Trong lịch sử phát triển của nhân loại, loài người cũng nhiều lần đứng trước nguy cơ diệt vong rồi và bao giờ mẹ thiên nhiên cũng cảnh báo trước. Đại dịch Covid-19 cũng là một sự cảnh báo, để chúng ta cần phải sống khác đi, nếu loài người muốn tồn tại./.
