Có những lúc, một cuộc trò chuyện có thể khiến ta cảm thấy như đang bị mắc kẹt giữa những cánh cửa Freleng. Bạn có thể chưa nghe đến cái tên đó—Friz Freleng, một họa sĩ hoạt hình nổi tiếng—nhưng chắc hẳn bạn đã từng thấy màn rượt đuổi kinh điển: Một nhân vật hoạt hình đuổi theo nhân vật khác dọc hành lang, lao qua một cánh cửa, nhưng khi xuất hiện trở lại thì lại ở một vị trí hoàn toàn khác. Cả hai tiếp tục vòng vèo qua những cánh cửa nối nhau một cách kỳ lạ, cho đến khi mệt mỏi bỏ cuộc. Rốt cuộc, họ chẳng đạt được điều gì ngoài việc lãng phí vài phút thời gian.
Những cuộc trò chuyện cũng có thể trở thành một vòng luẩn quẩn như vậy, khi ta chỉ mải mê đuổi theo dòng đối thoại trước mắt mà không thực sự quan tâm đến cách mọi thứ kết nối với nhau.
Khi cuộc trò chuyện trở thành một mê cung không lối thoát
Trên thực tế, tìm ra những kết nối ấy không hề đơn giản. Chúng ta trò chuyện một cách tự nhiên, dễ dàng như... đi qua một cánh cửa vậy. Nhưng chính vì điều đó, ta hiếm khi suy nghĩ về việc điều gì làm nên một cuộc trò chuyện hay. Và nếu không hiểu rõ những yếu tố quan trọng đó, ta sẽ khó mà tạo ra những cuộc trò chuyện sâu sắc và kết nối ý nghĩa với người khác.
Hãy thử nghĩ về một yếu tố cơ bản trong trò chuyện: kết thúc. Thoạt nghe có vẻ đơn giản. Khi cả hai bên đã đạt được điều mình mong muốn, họ chỉ cần chào tạm biệt và rời đi.
Nhưng thực tế lại hiếm khi hoàn hảo như vậy. Khi một người cuối cùng cũng chuẩn bị đưa ra quan điểm quan trọng của mình, người kia có thể đã bắt đầu lướt điện thoại để cập nhật tin tức. Sự lệch pha này xuất phát từ việc con người không giỏi trong việc bày tỏ mong muốn của mình, cũng như thấu hiểu mong muốn của người khác. Ta thường nghĩ rằng mình rõ ràng hơn thực tế.
Nghiên cứu đã chứng minh điều đó. Một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Psychological and Cognitive Sciences đã quan sát gần một nghìn cuộc trò chuyện—giữa những người thân quen và cả những người xa lạ. Kết quả cho thấy, ở cả hai nhóm, có xu hướng một người kết thúc cuộc trò chuyện khi người kia vẫn muốn tiếp tục.
Các nhà nghiên cứu đã so sánh vấn đề này với một số thí nghiệm tư duy trong lý thuyết trò chơi, chẳng hạn như “Tiến thoái lưỡng nan của tù nhân.” Trong những tình huống đó, sự thiếu phối hợp giữa các bên dẫn đến những kết quả kém tối ưu. Cụ thể, mỗi người có thể có mục tiêu khác nhau, hoặc thậm chí nếu họ có cùng mục tiêu, họ cũng không nhận ra kỳ vọng của đối phương.
“Trong những cuộc trò chuyện thông thường, sự thẳng thắn dường như rất hiếm hoi,” các nhà nghiên cứu viết. “Vì việc bày tỏ mong muốn kết thúc có thể gây tổn thương cho người đối diện, nên hầu hết mọi người có xu hướng che giấu điều đó và chờ đợi một thời điểm mơ hồ để rời đi.”
Điều ngược lại cũng xảy ra. Khi một người bắt đầu những tín hiệu kết thúc—nhìn đồng hồ, nhắc đến một công việc khác, hoặc thốt ra một câu cửa miệng như “Thôi thì…”—người kia có thể sẽ chủ động dừng lại để tránh làm người đối diện phật lòng, dù họ vẫn muốn tiếp tục trò chuyện.
Và đó chỉ là một trong rất nhiều yếu tố ta cần phải nắm vững để có một cuộc trò chuyện thực sự hiệu quả.
“Trò chuyện là chuyện thường ngày, nhưng không hề đơn giản,” các nhà nghiên cứu kết luận.
Tạo dựng cuộc trò chuyện bằng "gợi mở"
Trong bản tin Experimental History, nhà tâm lý học Adam Mastroianni, đồng tác giả của nghiên cứu trên, đã tóm lược công trình của mình về các cuộc trò chuyện. Ông nhận thấy rằng nhiều vấn đề trong giao tiếp xuất phát từ sự mất cân bằng giữa việc lắng nghe và chia sẻ. Người "cho đi" trong cuộc trò chuyện chỉ tạo cơ hội để đối phương tiếp tục nói, trong khi người "nhận" lại chiếm lĩnh toàn bộ cuộc trò chuyện, không để ai khác có cơ hội lên tiếng – giống như âm thanh của ai đó húp những giọt cuối cùng trong lon nước ngọt giữa rạp phim yên tĩnh.
Việc quá thiên về một trong hai cách này sẽ khiến cuộc trò chuyện trở nên tẻ nhạt. Người "cho đi" có thể cảm thấy mình đang hào phóng lắng nghe, nhưng thực chất lại đang đẩy toàn bộ trách nhiệm duy trì cuộc trò chuyện sang đối phương. Ngược lại, người "nhận" có thể nghĩ rằng mình đang giúp cuộc trò chuyện trôi chảy hơn, nhưng thực tế lại không để người khác có không gian để phản hồi một cách ý nghĩa.
"Cả hai kiểu giao tiếp này đều không hoàn toàn đúng, và mâu thuẫn thường xảy ra khi mỗi bên cứ khăng khăng rằng người kia phải thay đổi theo mình," Mastroianni viết. "Thay vì cố gắng biến người đối diện thành phiên bản lý tưởng của chúng ta, hãy tập trung hoàn thiện chính mình trước."
Quá trình này bắt đầu bằng việc hiểu rằng không có tỷ lệ hoàn hảo giữa việc nói và nghe. Bạn không cần phải tính toán từng phút để đảm bảo cả hai bên được chia sẻ thời gian ngang nhau. Đây không phải là một cuộc tranh luận có trọng tài. Thay vào đó, Mastroianni khuyên chúng ta nên tạo ra các gợi mở trong cuộc trò chuyện.
Trong tâm lý học, gợi mở (affordance) là một đặc tính của môi trường giúp ai đó dễ dàng hành động. Mastroianni lấy ví dụ về tay nắm cửa – một vật mà ai cũng có thể dễ dàng nhận ra và sử dụng để mở cửa. Nhưng chắc hẳn bạn đã từng đứng trước một cánh cửa mà không biết nên đẩy hay kéo? Đó chính là một thiết kế tệ hại vì thiếu sự gợi mở.
Trong giao tiếp, khi bạn tạo ra những "tay nắm cửa" như vậy, bạn giúp người đối diện biết khi nào và bằng cách nào họ có thể tham gia vào cuộc trò chuyện. Họ nắm lấy tay nắm, mở cửa, và cả hai cùng bước qua. Ngược lại, nếu bạn không gợi mở, cuộc trò chuyện sẽ trở thành một chuỗi chủ đề rời rạc, nơi mỗi người nói mà không biết đối phương có đang theo kịp hay không – chẳng khác gì bị mắc kẹt trong một mê cung cửa quay liên tục.
Làm sao để mở những cánh cửa đối thoại?
Nói thì dễ, nhưng làm sao để tạo ra sự gợi mở trong khi trò chuyện mà không làm mọi thứ trở nên gượng gạo?
May mắn thay, Michelle Tillis Lederman – CEO của công ty đào tạo Executive Essentials và tác giả cuốn The Connector’s Advantage – có nhiều kinh nghiệm về điều này. Bà đã trở thành một chuyên gia về kết nối sau khi chứng kiến cách các lãnh đạo trong giới doanh nghiệp Mỹ giao tiếp kém hiệu quả ra sao.
Trong một cuộc phỏng vấn với Big Think, Tillis Lederman chia sẻ bốn chiến lược giúp chúng ta mở ra những cánh cửa đối thoại:
Một câu hỏi hay là cách tuyệt vời để giữ cuộc trò chuyện thú vị. Những câu hỏi này thường mang tính mở, mời gọi đối phương chia sẻ về bản thân, cảm xúc, quan điểm hoặc kiến thức của họ. Điều quan trọng là câu hỏi phải xuất phát từ sự tò mò thực sự – mong muốn hiểu hơn về con người trước mặt mình.
"Hãy đặt một câu hỏi mà bạn thực sự muốn biết câu trả lời và cũng sẵn sàng chia sẻ về nó," Tillis Lederman khuyên.
Tuy nhiên, có hai sai lầm cần tránh.
Thứ nhất, tránh những câu hỏi đóng kín cánh cửa trò chuyện. Đó là những câu hỏi chỉ cần trả lời bằng một từ, hoặc được thiết kế để dẫn dắt người đối diện đến câu trả lời mà bạn mong muốn, thay vì khuyến khích họ bày tỏ quan điểm.
Thứ hai, đừng lạm dụng việc đặt câu hỏi. Nếu bạn liên tục hỏi, cuộc trò chuyện có thể biến thành một cuộc thẩm vấn. Vì thế, cần kết hợp câu hỏi với chiến lược thứ hai…
2) Lắng nghe và đào sâu (hoặc chia sẻ)
Nói cách khác, hãy lắng nghe để nhận ra những khoảnh khắc bạn có thể đóng góp vào cuộc trò chuyện và những lúc bạn có thể đón nhận từ người đối diện. Như Tillis Lederman đã nói: "Nếu bạn đặt một câu hỏi, đừng vội nghĩ về điều bạn sẽ nói tiếp theo. Hãy tập trung vào điều họ đang chia sẻ và tự hỏi: cuộc trò chuyện này có thể đưa chúng ta đến đâu?"
Nếu câu trả lời của họ gợi mở một điều gì đó khiến bạn tò mò, đừng ngần ngại đặt thêm một hoặc hai câu hỏi để đi sâu hơn. Nhưng khi nhận thấy một cơ hội để chia sẻ, hãy nắm lấy. Đó là dịp để bạn chứng minh rằng mình thực sự lắng nghe, đồng thời cũng mở lòng hơn về bản thân, giúp cuộc đối thoại trở nên chân thật và kết nối hơn.
3) Tìm kiếm điểm chung
Những cuộc trò chuyện ý nghĩa thường mang tính gần gũi. Để kết nối, bạn cần cởi mở chia sẻ một phần câu chuyện của mình và đón nhận điều tương tự từ người đối diện. Chẳng hạn, khi các nhà tâm lý học muốn "kích hoạt tình bạn trong phòng thí nghiệm," như Mastroianni tiết lộ, họ sẽ yêu cầu những người tham gia trả lời một loạt câu hỏi về bản thân. Chính những câu hỏi này dần tạo ra sự gắn kết qua từng mức độ chia sẻ.
Đối với Tillis Lederman, cách tốt nhất để kết nối là tìm ra điểm chung. Bạn có lớn lên trong một môi trường tương tự không? Bạn có chung mục tiêu hoặc những khó khăn giống nhau không? Hai bạn có cùng triết lý làm việc chứ? Đôi khi, điểm chung không dễ nhận ra ngay, nhưng khi tìm thấy, việc chia sẻ bản thân sẽ trở nên tự nhiên hơn, giúp mối liên kết trở nên bền chặt.
Những điểm chung có thể bắt đầu từ những điều nhỏ nhặt – "Ồ, tôi cũng có chiếc thắt lưng giống vậy, đẹp nhỉ?" – nhưng đừng để cuộc trò chuyện chỉ dừng lại ở bề nổi. Mastroianni chỉ ra rằng nhiều người thường đánh giá quá cao sự gượng gạo của những cuộc trò chuyện sâu sắc, đặc biệt là với người lạ. Thực tế, nghiên cứu cho thấy những cuộc trò chuyện giàu ý nghĩa lại mang đến cảm giác kết nối mạnh mẽ hơn.
4) Kết thúc bằng một sự kết nối
Như chúng ta đã thấy, kết thúc một cuộc trò chuyện có vẻ đơn giản nhưng thực ra lại không hề dễ dàng. Để làm tốt điều này, Tillis Lederman gợi ý rằng thay vì lo lắng về thời gian, hãy tập trung vào việc tạo dựng “ký ức cảm xúc”.
"Ký ức cảm xúc chính là cách ai đó cảm thấy về bạn. Họ có thể không nhớ chính xác từng lời bạn nói, nhưng họ sẽ nhớ cảm giác khi trò chuyện cùng bạn. Và bạn chắc chắn không muốn làm hỏng điều đó chỉ vì mải nhìn đồng hồ hay đảo mắt tìm lối thoát," Tillis Lederman chia sẻ.
Để duy trì một ký ức cảm xúc tích cực, hãy chọn cách rời đi mà vẫn giữ được sự kết nối. Bạn có thể lên lịch một buổi cà phê gặp gỡ vào tuần sau, hoặc trao đổi thông tin liên lạc và nói rằng họ luôn có thể liên hệ với bạn.
Khác với những cuộc trò chuyện trong phòng thí nghiệm, những cuộc đối thoại ngoài đời thực không phải chỉ diễn ra một lần rồi biến mất. Mỗi cuộc trò chuyện, dù hay hay dở, đều là một phần trong quá trình xây dựng mối quan hệ. Khi biết cách cải thiện chất lượng giao tiếp, chúng ta không còn phải mải miết đi tìm sự kết nối mà có thể tận hưởng những mối quan hệ quý giá mà mình đã có.
- Trạm Đọc
- Theo Big Think