Trong thời đại thông tin bùng nổ như hiện nay, sự chú ý của chúng ta dường như trở thành thứ tài nguyên quý giá và khó tìm. Mỗi ngày, mỗi giờ, chúng ta đều bị "tấn công" bởi vô số thông tin từ mọi phía, khiến cho việc duy trì sự tập trung trở thành một thử thách. Và, rõ ràng, điều này chẳng có lợi gì cho chúng ta, để khắc phục vấn đề ấy chúng ta có thể kiểm soát thông tin mình tiếp nhận, chọn lựa những nguồn thông tin chất lượng thay vì bị cuốn vào cơn lốc Internet. Một trong những lời khuyên tôi đưa ra là bỏ qua những nội dung ngắn gọn như mạng xã hội hay tin tức vội vã, và thay vào đó, hãy thử những loại hình nội dung dài hơn như sách hay podcast – những thứ cần thời gian và sự chú ý để tiêu thụ.

Thật lòng mà nói, bất kỳ cuốn sách nào cũng sẽ giúp ích hơn việc lướt mạng xã hội vô định. Tuy nhiên, dưới đây là 9 cuốn sách mà tôi tin không chỉ giúp bạn tái khám phá sự chú ý của mình, mà còn mở ra cho bạn những góc nhìn mới mẻ và sâu sắc về thế giới xung quanh. Hy vọng bạn sẽ tìm được một cuốn sách phù hợp để bắt đầu hành trình khám phá này!

1/ Why Information Grows - César Hidalgo

Tôi đã thấy cuốn "Why Information Grows" được Harari đề cập trong cuốn "Homo Deus" (sẽ được nói đến dưới đây) như một lời giải thích tốt về cái mà Harari gọi là "Data-ism" — một tôn giáo mới xoay quanh dữ liệu lớn và kết nối toàn cầu.

Hidalgo bắt đầu với câu hỏi thú vị: Trong một vũ trụ bị chi phối bởi entropy, làm thế nào mà trật tự có thể xuất hiện và duy trì, thậm chí còn phát triển theo cấp số nhân? Có thể xem sự sống là sự xuất hiện của một trật tự tự động trong một đại dương vô tri của vật chất ngẫu nhiên. Vậy trật tự này đến từ đâu?

Hidalgo lập luận rằng Trái đất là nơi duy nhất trong vũ trụ mà thông tin không chỉ tồn tại mà còn phát triển mạnh mẽ. Chúng ta giống như một lỗ đen của trật tự — một hiện tượng hiếm hoi nơi thông tin tiến gần đến vô cùng và trật tự phát triển không ngừng.

Phần sau của cuốn sách khảo sát việc tính toán thông tin và sức mạnh xử lý trên toàn cầu, và cố gắng giải thích các động lực kinh tế toàn cầu dựa trên lượng thông tin có mặt ở các xã hội khác nhau. Mặc dù cuốn sách không phải lúc nào cũng hoàn hảo, nhưng đó là một trong những cuốn sách thú vị nhất tôi từng đọc.

2/ Đợt tuyệt chủng thứ sáu - Elizabeth Kolbert

Một trong những cuốn sách cuối cùng tôi đọc trong năm nay cũng là một trong những cuốn gây chấn động nhất. Tôi mua "Đợt tuyệt chủng thứ sáu" vì muốn tìm hiểu chi tiết và tác động của biến đổi khí hậu. Thêm nữa, cuốn sách này đã giành giải Pulitzer, nên tôi nghĩ nó sẽ rất hay. Tuy nhiên, những gì tôi nhận được lại là một cái nhìn sâu sắc hơn về lịch sử hiểu biết của chúng ta về sự sống và vị trí của loài người trong lịch sử đó.

Trong suốt lịch sử Trái đất, đã có năm lần tuyệt chủng lớn. Những lần tuyệt chủng này đã khiến 50% đến 90% các loài trên hành tinh biến mất trong một khoảng thời gian ngắn. Lần tuyệt chủng nổi tiếng nhất là vụ va chạm thiên thạch đã giết chết loài khủng long (và hầu hết mọi sinh vật khác).

Cuốn sách nêu lên rằng, khi nhìn vào Trái đất theo thời gian địa chất, con người có thể là đợt tuyệt chủng lớn thứ sáu — lần đầu tiên một loài duy nhất có thể gây ra thảm họa này.

Cuốn sách không chỉ nói về biến đổi khí hậu mà còn chỉ ra rằng việc vận chuyển các loài sinh vật, vi khuẩn, nấm trên toàn cầu đang tàn phá môi trường sống và hệ sinh thái bản địa. Tác động mà chúng ta gây ra đối với đại dương có thể thậm chí còn tồi tệ hơn sự gia tăng nhiệt độ hay mất đi các khu rừng.

Quan trọng nhất, cuốn sách giúp tôi trân trọng hơn sự đa dạng của sự sống. Trước đây, tôi chỉ biết rằng có rất nhiều loài thực vật và động vật trên thế giới, nhưng luôn coi đó là một khái niệm mơ hồ. Giờ đây, tôi nhận ra mức độ đa dạng sinh học trên Trái đất kỳ diệu và đặc biệt như thế nào, tương tự như sự rộng lớn của vũ trụ hay sự phức tạp của nguyên tử.

3/ The Swerve: How the World Became Modern - Stephen Greenblatt

"The Swerve" bắt đầu khá chậm và tôi không hiểu nó sẽ dẫn đến đâu, nhưng cuối cùng, nó lại trở thành một cuốn sách tuyệt vời. Tôi sẽ không tiết lộ chi tiết, nhưng hãy cứ nói rằng một nhóm những người sao chép tài liệu có học thức ở Ý thời Trung Cổ, đam mê những tác phẩm triết học La Mã cổ đại, là lý do duy nhất giúp cuộc Phục hưng (và có thể cả thời hiện đại) xảy ra.

Cuốn sách chủ yếu tập trung vào việc tìm kiếm văn bản "On the Nature of Things" của Lucretius, một nhà thơ và triết gia La Mã sống vào khoảng năm 50 TCN. Việc văn bản này sống sót suốt 1.500 năm là một điều kỳ diệu, vì Giáo hội Công giáo đã cấm nó trong thời kỳ Đế quốc La Mã và thiêu hủy tất cả các bản sao văn bản này (hoặc ít nhất là họ nghĩ thế). Những gì có trong văn bản cũng kỳ diệu không kém. Lucretius đã đưa ra những điều mà chúng ta coi là hiển nhiên và đúng đắn ngày nay (như nguyên tử, tiến hóa, Trái đất hình cầu, v.v.) từ tận năm 50 TCN.

4/ Escape From Evil - Ernest Becker

Becker là tác giả của một trong những cuốn sách yêu thích nhất của tôi, "The Denial of Death". "Escape From Evil" là một cuốn sách chưa hoàn thành mà ông viết trước khi qua đời vì bệnh ung thư. Vợ ông đã tập hợp các ghi chú của ông và cho xuất bản cuốn sách ngay sau đó.

"The Denial of Death" đã chỉ ra rằng mọi động lực cá nhân, ý nghĩa và mục đích trong cuộc sống đều bắt nguồn từ sự tránh né thực tế về cái chết của chính mình. Chúng ta sợ hãi sự hữu hạn của bản thân và vì vậy xây dựng các "dự án bất tử" để tạm thời thuyết phục mình rằng danh tính của chúng ta sẽ tồn tại mãi mãi.

"Escape From Evil" áp dụng nhận thức này vào các nền văn hóa lớn. Nhiều thứ mà chúng ta gọi là văn hóa hay tôn giáo chỉ là những tập quán mà xã hội đồng thuận nhằm giúp con người thoát khỏi thực tế về sự vô nghĩa của cuộc đời.

5/ The Retreat of Western Liberalism - Edward Luce

Tôi đã thấy cuốn "The Retreat of Western Liberalism" được nhắc đến trên trang web của Vice vào mùa hè năm nay và tưởng nó lại là một phần của sự hoảng loạn về "Trump là sự kết thúc của thế giới", điều mà tôi thường tránh tham gia. Nhưng rồi tôi thấy cuốn sách này xuất hiện ở vài nơi khác và được đề cập như một cuộc phê bình lịch sử nghiêm túc về chủ nghĩa tự do và những giả định của chúng ta về nó.

Luce thực chất tiếp nối những gì Becker đã chỉ ra với các ví dụ lịch sử cụ thể. Ông chứng minh rằng dân chủ và các giá trị tự do phương Tây (như tự do ngôn luận, v.v.) gần như không tồn tại trong lịch sử nhân loại. Và mặc dù chúng ta thường nghĩ rằng tất cả sự tiến bộ của nhân loại sẽ tự nhiên theo bước chân tiến bộ của nền văn hóa Tây Âu, nhưng không có gì đảm bảo điều đó. Biết đâu, 200-300 năm qua chỉ là một giai đoạn đặc biệt trong lịch sử nhân loại (giống như cách nền dân chủ Hy Lạp và La Mã từng tồn tại).

6/ Homo Deus: Lược sử tương lai - Yuval Noah Harari

Tôi thấy cuốn "Homo Deus" yếu hơn nhiều so với cuốn sách trước của Harari, "Sapiens". Tôi đã nghe nói rằng "Sapiens" mất gần mười năm để viết, vì vậy việc "Homo Deus" xuất hiện chỉ sau hai năm cho thấy hoặc ông ấy viết vội vàng, hoặc cuốn sách chứa rất nhiều thứ phụ mà không kịp đưa vào "Sapiens".

Tuy nhiên, có một phần trong cuốn sách này thực sự đáng giá, và chính phần này làm tôi cảm thấy cuốn sách này đáng đọc. Harari cho rằng xã hội loài người được xây dựng trên những huyền thoại. Và không chỉ những huyền thoại tôn giáo, mà tiền tệ, chính phủ, tập đoàn, hệ thống pháp lý đều là những huyền thoại. Chúng ta tin vào những huyền thoại này vì chúng giúp tổ chức xã hội rộng lớn hơn.

Điều gây ấn tượng nhất trong "Homo Deus" với tôi không phải là những phần về tương lai (mà tôi nghĩ là những điều mà nhiều người khác cảm thấy phấn khích), mà chính là lời chỉ trích của ông về chủ nghĩa nhân đạo.

Theo Harari, chủ nghĩa nhân đạo cũng chỉ là một huyền thoại khác—một "tôn giáo thế tục"— dựa trên lý tưởng cung cấp càng nhiều tự do và giảm thiểu đau khổ cho càng nhiều người thì càng hay.

Harari chỉ ra rằng, mặc dù những giá trị nhân đạo mang lại nhiều tiến bộ cho thế giới, nhưng chúng cũng mang theo những sai sót và vấn đề mà những tôn giáo cũ không có. Một trong số đó là sự lo âu về sự tồn tại khi tin rằng bản thân mình chịu trách nhiệm cho tất cả mọi thứ trong cuộc đời. Một vấn đề khác là sự thổi phồng chủ nghĩa cá nhân, ý tưởng cho rằng hành động vì lợi ích của cá nhân luôn luôn tốt hơn. Một vấn đề nữa là niềm tin ngầm rằng tự do hơn đồng nghĩa với hạnh phúc hơn.

Harari cũng chỉ ra rằng những cuộc chiến tranh tàn khốc nhất trong lịch sử nhân loại đã nảy sinh từ sự mâu thuẫn giữa các nhánh khác nhau của chủ nghĩa nhân đạo: chủ nghĩa cộng sản, chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa phát xít.

Điều rút ra ở đây, như với bốn cuốn sách này, là a) thành công triết học của phương Tây trong hơn 400 năm qua chỉ là một sự dị biệt mong manh trong dòng chảy lịch sử của nền văn minh nhân loại, và b) chúng ta có thể thực sự đang ở phía thua cuộc trong dòng chảy lịch sử này. Điều này khiến tôi suy nghĩ về những điểm mù trong "tôn giáo nhân đạo" của chúng ta và một tôn giáo hiệu quả hơn có thể sẽ như thế nào.

7/ Conspiracy: Peter Thiel, Hulk Hogan, Gawker, and the Anatomy of Intrigue - Ryan Holiday

Ryan là một người bạn của tôi. Tôi đã đọc tất cả các cuốn sách của anh ấy và biết rằng lượng độc giả của chúng tôi giao thoa khá nhiều. Anh ấy nổi tiếng với những cuốn sách về triết lý Stoicism, nhưng "Conspiracy" là cuốn sách yêu thích nhất của tôi. Và cuốn sách này cũng rất đặc biệt vì nhiều lý do.

Đầu tiên, tôi nghĩ đây là tác phẩm viết tốt nhất của Ryan. Anh ấy luôn là một cây bút giỏi, nhưng "Conspiracy" là một cuốn sách không thể đặt xuống. Tôi đã đọc liên tục trong hai ngày, không thể rời mắt khỏi nó. Câu chuyện thật sự hấp dẫn từ đầu đến cuối.

Một lý do khác khiến cuốn sách này đáng chú ý là có rất nhiều yếu tố sâu sắc không dễ nhận ra ngay. Khái niệm về tự do ngôn luận là gì? Một vụ kiện pháp lý có công bằng không? Liệu người nổi tiếng có xứng đáng được đối xử khác biệt bởi pháp luật không? Các công ty truyền thông thì sao? Các tỷ phú thì sao? Liệu các âm mưu có luôn xấu và sai trái không? Liệu chúng có thực sự ác độc chỉ vì chúng được thực hiện mà không có sự biết đến của công chúng?

Cuốn sách này có rất nhiều chủ đề để khám phá, và tôi đã ngạc nhiên khi thấy có ít người bàn luận về chúng sau khi cuốn sách được phát hành.

8/ The Revolt of the Public - Martin Gurri

Đến nay, tôi đã đọc khoảng một tá sách về tác động của mạng xã hội đối với xã hội và đây có thể là cuốn hay nhất trong số đó.

Thay vì những cuộc hoảng loạn quen thuộc về sức khỏe tâm thần và tin giả, Gurri đưa ra một góc nhìn rộng hơn và sâu sắc hơn về lịch sử. Mạng xã hội không chỉ thay đổi cách chúng ta giao tiếp — nó đã thay đổi cấu trúc không chính thức của xã hội. Nó thay đổi cách chúng ta nhìn nhận những gì là đáng tin cậy. Nó thách thức các hệ thống quyền lực. Và mặc dù những điều này có vẻ như là một điều tốt, Gurri chỉ ra nhiều cách mà những thay đổi này đang làm mất ổn định xã hội và chính trị.

Bắt đầu từ Mùa xuân Ả Rập năm 2011, Gurri lần theo sự trỗi dậy của các phong trào biểu tình và chủ nghĩa dân túy trong thập niên 2010, chứng minh một trật tự chính trị mới của "các ngoại vi" đối với "trung tâm". Mối quan tâm chính của Gurri là mạng xã hội dường như thúc đẩy một dòng chảy chủ nghĩa hư vô chính trị trong xã hội. Nó tạo ra các phong trào xã hội xuất sắc trong việc phá bỏ mọi thứ mà không quan tâm đến việc xây dựng gì cả. Điều thú vị là điều này không liên quan đến chính trị cánh hữu hay cánh tả. Nó hoàn toàn liên quan đến việc chống lại các thể chế và ủng hộ các thể chế.

Đây là một cuốn sách quan trọng dành cho những ai quan tâm đến các thể chế chính trị và tác động của công nghệ mới đối với chúng.

9/ The Information - James Gleick

Gleick có thể là cây bút khoa học hay nhất hiện nay. Đây là cuốn sách thứ ba tôi đọc của ông và tất cả ba cuốn đều tuyệt vời (hãy thử đọc cuốn tiểu sử Isaac Newton của ông nếu bạn muốn một cuốn sách khiến bạn không thể rời mắt).

Cuốn sách này nói về lịch sử lý thuyết thông tin và các công nghệ khoa học thông tin — từ các tín hiệu trống ở châu Phi thời tiền sử cho đến internet và điện thoại di động ngày nay. Trong khi Einstein là nhân vật khoa học nổi tiếng nhất của thế kỷ 20, chính lý thuyết thông tin của Claude Shannon mới là thứ đã hoàn toàn thay đổi thế giới từ căn bản.

Thông tin đã trở thành yếu tố nền tảng trong cuộc sống của chúng ta — nó quá phổ biến đến mức chúng ta không còn nhận ra sự hiện diện của nó nữa.

Nếu bạn thích lịch sử khoa học và muốn tìm hiểu thêm về cách thế giới trở thành như ngày nay từ góc nhìn công nghệ, đây là một cuốn sách tuyệt vời để đọc.

- Trạm Đọc

- Theo Mark Manson