The Search for Intelligent Life in the Universe (Tìm kiếm sự sống thông minh trong vũ trụ) là tiêu đề một vở kịch sân khấu của diễn viên hài Lily Tomlin về một chuyến thám hiểm những điều nực cười và kỳ cục của con người. Tiêu đề của Tomlin dựa trên hai ý nghĩa của “trí tuệ”: năng lực tư duy (như trong cách định nghĩa nổi tiếng đầy mỉa mai về trí tuệ là “thứ gì đó mà bài kiểm tra IQ đo lường”), và những suy nghĩ duy lý, giống người. Ý nghĩa thứ hai là điều tôi muốn bàn ở đây.

Chúng ta có thể gặp khó khăn trong việc định nghĩa trí tuệ, nhưng sẽ nhận ra nó ngay khi bắt gặp. Có lẽ một thí nghiệm suy tưởng có thể làm rõ khái niệm này. Giả sử xuất hiện một người ngoài hành tinh với bề ngoài khác hẳn chúng ta. Nó sẽ phải làm gì để khiến chúng ta nghĩ rằng nó thông minh? Các nhà văn khoa học viễn tưởng hiển nhiên vẫn phải đối mặt với vấn đề này như một phần công việc; làm gì có ai đáng tin hơn trong việc trả lời câu hỏi đó? Tác giả David Alexander Smith đã đưa ra cách mô tả đặc điểm của trí tuệ tốt nhất tôi từng thấy khi được hỏi: “Điều gì tạo nên một người ngoài hành tinh lý tưởng?”

Thứ nhất, họ phải có những phản ứng thông minh nhưng khó đoán trước các tình huống khác nhau. Bạn phải có khả năng quan sát hành vi của người ngoài hành tinh và nói: “Tôi không hiểu các quy tắc mà người ngoài hành tinh đưa ra quyết định của mình, nhưng người ngoài hành tinh đang hành động duy lý theo một bộ quy tắc nào đó.” … Yêu cầu thứ hai là họ phải quan tâm đến một cái gì đó. Họ phải muốn một cái gì đó và theo đuổi nó bất chấp trở ngại.

Đưa ra quyết định “duy lý”, theo một bộ quy tắc nào đó, nghĩa là đưa ra quyết định dựa trên một chân lý nào đó: kết nối với thực tế hoặc suy luận hợp lý. Một người ngoài hành tinh đâm đầu vào cây hoặc nhảy khỏi bờ vực, hoặc thực hiện tất cả các động tác của việc chặt cây nhưng lại với tảng đá hoặc khoảng không, sẽ không có vẻ thông minh.

Hoặc, một người ngoài hành tinh nhìn thấy ba con thú săn mồi đi vào một hang động, nhưng chỉ có hai con đi ra, mà lại thản nhiên vào hang như thể nó trống không vậy.

Hãy cùng ETS tìm hiểu về Trí óc và cách vận hành của nó qua ngòi bút và quan điểm đọc đáo của tác giả Steven Pinker qua cuốn Trí óc vận hành như thế nào? nhé các bạn, sách sắp được phát hành rồi.