Steven Pinker là một nhà khoa học nhận thức và tâm lý học thực nghiệm. Ông có mối quan tâm đặc biệt với các vấn đề ngôn ngữ, hành vi và bản chất con người, từ đó cho ra đời các tác phẩm đồ sộ, chi tiết về nhiều chủ đề hấp dẫn, từ ngôn ngữ như một bản năng đến tình hình bạo lực trong xã hội và sự tiến bộ của nhân loại suốt chiều dài lịch sử.

Có thể nói, não bộ là “sân nhà” của Steven Pinker. Trong cuốn sách này, ông cho biết trí óc là gì, phát triển như thế nào và cho phép chúng ta quan sát, suy nghĩ, cảm nhận, tương tác, thưởng thức nghệ thuật và suy ngẫm về những bí ẩn của cuộc sống ra sao. 

Ông dựa trên nền tảng khoa học nhận thức và sinh học tiến hóa để lý giải cách thức hoạt động của trí óc con người dựa trên ba khía cạnh:

•       Tính toán: tư duy và cảm giác là quá trình xử lý thông tin trong não – Thuyết tư duy tính toán.
•       Tiến hóa: các cơ quan tinh thần phức tạp của con người, giống như các cơ quan vật lý, cũng tiến hóa vì mục đích cuối cùng là sinh tồn và sinh sản – Thuyết tiến hóa.
•       Chuyên biệt: trí óc không phải là một khối đơn lẻ mà là một hệ thống phức tạp gồm các bộ phận chuyên biệt xử lý các nhiệm vụ chuyên biệt.

Pinker lý giải trí óc bằng một thủ thuật tương đối quen thuộc trong khoa học: kỹ nghệ đảo ngược — tìm hiểu xem chọn lọc tự nhiên đã thiết kế để trí óc làm được gì trong môi trường mà chúng ta tiến hóa. 

Mọi nhà sinh vật học đều có thể dễ dàng nói rằng con người, với toàn bộ thuộc tính, đã được chọn lọc tự nhiên mài giũa để có được dạng thức ngày nay. Tuy nhiên, khi đi vào chi tiết thì mọi thứ không hẳn là đơn giản. Cách tiếp cận của Pinker đơn giản là mang tính cơ học. Coi “trí óc” như một cỗ máy, ta có thể áp dụng kỹ thuật được các kỹ sư sử dụng để khám phá ra cách chế tạo các thiết bị tinh vi (chẳng hạn, của công ty đối thủ). 

Theo ông, trí óc là một hệ thống gồm nhiều “cơ quan tính toán” cho phép tổ tiên chúng ta tích lũy kiến thức về động vật, thực vật, sự vật, hiện tượng, cũng như hiểu và tương tác với nhau. Cách thức hoạt động của trí óc giải thích nhiều điều quan trọng của cuộc sống hằng ngày. 

• Tại sao phụ nữ lại đẹp hơn khi trang điểm? 
• Nguyên lý của ảnh ảo ba chiều là gì? 
• Tại sao chúng ta thấy việc ăn giun là ghê tởm? 
• Tại sao đàn ông lại thích chiến tranh và bạo lực? 
• Tại sao trẻ con lại bạo dạn? 
• Tình yêu là như thế nào? 
• Chúng ta thưởng thức âm nhạc, hội họa ra sao? 
• Và tại sao những vấn đề như cái tôi, ý chí tự do, và ý thức lại khiến chúng ta choáng váng?

 Pinker mang lại sức sống cho một số ý tưởng cũ – như trí óc là một bộ máy tính và bản chất con người được định hình bởi chọn lọc tự nhiên – đồng thời cũng tỏ quan điểm bất đồng với những quan niệm phổ biến – như cảm xúc cuồng nhiệt là phi lý trí, cha mẹ xã hội hóa con cái, sự sáng tạo bắt nguồn từ vô thức, xã hội hiện đại đang băng hoại, và nghệ thuật, tôn giáo là biểu hiện của những khao khát tinh thần cao hơn trong mỗi con người.

“Trí óc vận hành như thế nào?” vẽ nên một bức tranh tổng thể. Cuốn sách không hẳn là suy nghĩ cá nhân của tác giả mà là sự tổng hợp của những lời giải thích thỏa mãn nhất về đời sống tinh thần của chúng ta đã được đề xuất trong khoa học nhận thức và sinh học tiến hóa, với những hiểu biết sâu sắc từ các ngành khác nhau, từ khoa học thần kinh đến kinh tế học và tâm lý xã hội. “Đây không phải là một cuốn sách khiêm tốn. Nhưng bạn sẽ phải đọc nó.” - Nhận xét về cuốn sách, nhà khoa học thần kinh Steven Rose viết:” Đây không phải là một cuốn sách khiêm tốn. Nhưng bạn sẽ phải đọc nó”.

- Trạm Đọc -