Tâm trí chúng ta hiếm khi thực sự hiện diện. Nó hoặc đang bận rộn lên kế hoạch, lo lắng, và dự đoán về một tương lai hư ảo, hoặc đang chìm đắm trong sự hối tiếc, hoài niệm, và những câu chuyện chưa kết thúc về quá khứ. Cuộc sống trôi qua không ngừng, nhưng chúng ta lại không thực sự sống trong bất kỳ khoảnh khắc nào. Hậu quả là một trạng thái căng thẳng thường trực, một sự trống rỗng vô hình dưới lớp vỏ bận rộn và thành công vật chất. Chúng ta trở thành những cỗ máy hoạt động hiệu suất cao, nhưng mất kết nối với nguồn vui sống nội tại, đánh mất khả năng cảm nhận sự kỳ diệu đơn giản của việc là chính mình ở đây và bây giờ.

Chính trong bối cảnh tâm hồn khô cạn và bế tắc này, Thiền định nổi lên không phải như một nghi thức tôn giáo cổ xưa, mà như một nhu cầu thiết yếu, một liều thuốc giải độc cho tâm trí hỗn loạn của thế kỷ XXI. Thiền, theo ý nghĩa nguyên thủy, không phải là cố gắng đạt được điều gì đó hay trốn thoát khỏi thế giới; nó là nghệ thuật trở về với khoảnh khắc hiện tại, là sự nhận thức thuần khiết về những gì đang xảy ra bên trong và bên ngoài. Đây là con đường duy nhất để chúng ta có thể tìm lại sự tĩnh lặng và tự do nội tại, từ đó sống một cuộc đời trọn vẹn và tỉnh thức. Không có sự nhận thức này, mọi hành động chỉ là phản ứng máy móc, mọi thành công chỉ là chiếc lồng vàng.

Và khi bàn về sự bừng tỉnh của nhận thức trong thời đại này, không thể không nhắc đến Osho, một triết gia, nhà tâm linh kiệt xuất. Osho, với vốn kiến thức uyên bác về trí tuệ phương Đông cổ xưa và sự thấu hiểu sâu sắc về tâm lý học và khoa học phương Tây, đã thách thức mọi giáo điều và quan niệm truyền thống. 

Chính từ sự tổng hòa độc đáo này, ông đã tạo ra một hệ thống Thiền phù hợp với tâm lý bị kìm nén của con người đương đại. Cụ thể, cuốn sách Thiền: Tự do đầu tiên và cuối cùng chính là bản tuyên ngôn mạnh mẽ và toàn diện nhất của ông về con đường đạt được sự hợp nhất giữa tĩnh lặng và sống động. 

Đây không phải là một cuốn sách với lý thuyết khô khan về thiền, mà là một cẩm nang thực hành chi tiết, giới thiệu những phương pháp thiền đương đại được thiết kế để giải phóng những bế tắc tâm lý đã tích tụ. 

Như nhan đề đã gợi mở, đây là cánh cửa dẫn đến tự do. Tự do đầu tiên khỏi nhà tù tâm trí bị lập trình, và tự do cuối cùng để trở thành chính bạn, trọn vẹn và không sợ hãi .

Osho bắt đầu hành trình của mình bằng cách triệt để phá vỡ mọi định kiến sai lầm về thiền định đã tồn tại hàng ngàn năm. Ông bác bỏ hoàn toàn quan niệm cho rằng thiền là một hành động cụ thể, như ngồi xếp bằng, tụng kinh, hay cố gắng ép buộc tâm trí ngừng suy nghĩ. Những hành động cưỡng chế này, theo Osho, chỉ tạo ra sự kìm nén mới, một sự giả dối tâm linh khiến chúng ta cảm thấy mình "đang làm tốt" mà không thực sự đạt được sự chuyển hóa nội tại. 

Thiền, đối với Osho, không phải là một bài tập hay một kỹ thuật, mà là chất lượng của tâm trí, trạng thái của sự hiện diện mà bạn mang lại cho bất cứ hành động nào. Ông định nghĩa Thiền là sự nhận thức, sự tỉnh táo trọn vẹn – một phẩm chất mà chúng ta có thể mang vào mọi mặt của cuộc sống.

Trong triết lý của ông, sự khác biệt giữa tập trung và thiền là then chốt. Tập trung là một hành động căng thẳng, sử dụng ý chí để cố định tâm trí vào một đối tượng duy nhất, tạo ra sự mệt mỏi và chỉ có thể duy trì trong thời gian ngắn, ví dụ như khi một học sinh cố gắng tập trung vào một cuốn sách giáo khoa. Ngược lại, thiền là một trạng thái thư giãn, thả lỏng, chỉ đơn giản là quan sát mọi thứ mà không cố gắng điều khiển, phân tích, hay lựa chọn. Nó là trạng thái của sự vô ưu và chấp nhận. Ví dụ như khi bạn đi bộ, nếu bạn đi một cách tỉnh táo, cảm nhận trọn vẹn sự tiếp xúc của bàn chân với mặt đất, đó là thiền; khi bạn đang ăn, nếu bạn nhận thức được mùi vị, kết cấu, và quá trình nhai nuốt, đó là thiền. Thiền trở thành một phong cách sống, một trạng thái quán chiếu không ngừng nghỉ về mọi sự kiện và cảm xúc đang diễn ra bên trong.

Từ đó, Osho dẫn chúng ta đến khái niệm về không tâm trí. Tâm trí là một bộ sưu tập khổng lồ của quá khứ, những ký ức, những điều kiện xã hội đã lập trình, những phản ứng tự động – một cơ chế sinh tồn luôn bận rộn và không bao giờ ở trong hiện tại. Nó là một nhà tù giam giữ chúng ta trong những khuôn mẫu cũ kỹ. 

Không tâm trí không có nghĩa là ngu ngốc hay thiếu suy nghĩ; nó là trạng thái của sự im lặng hoàn toàn, rỗng không, nơi luồng suy nghĩ đã lắng xuống. Đây là không gian nội tại nơi trí tuệ thực sự nảy sinh. Thiền giúp chúng ta đạt được trạng thái này bằng cách biến chúng ta thành người quan sát. Bạn học cách đứng ngoài, nhìn thấy luồng suy nghĩ, cảm xúc, và cảm giác cơ thể trôi qua như những đám mây trên bầu trời, mà không tự đồng hóa mình với chúng. 

Khi bạn nhận ra rằng bạn không phải là cơn giận của mình, không phải là sự lo lắng của mình, mà là người nhìn thấy chúng, bạn đã đạt được tự do đầu tiên – sự giải thoát khỏi sự cai trị độc đoán của tâm trí. Đây là sự thả lỏng sâu sắc nhất, nơi năng lượng không còn bị lãng phí vào việc kiểm soát những điều không thể kiểm soát, mà được thu hồi để củng cố sự hiện diện của chính bạn.

Sự đóng góp mang tính cách mạng và nổi bật nhất của Osho được giới thiệu chi tiết trong cuốn sách này chính là các phương pháp Thiền động. Osho hiểu rõ một thực tế: con người hiện đại không thể ngồi yên và đi thẳng vào thiền tĩnh truyền thống. Sau hàng thế kỷ bị kìm nén bởi các quy tắc xã hội, tôn giáo, và giáo dục, chúng ta đã tích lũy một lượng lớn kìm nén tâm lý, những cảm xúc chưa được bày tỏ như giận dữ, nỗi buồn, sợ hãi, và niềm vui bị đè nén. Những kìm nén này tạo thành một "cục nghẽn" năng lượng, khiến tâm trí không ngừng hoạt động và không thể lắng đọng. Nếu một người mang đầy gánh nặng tâm lý này cố gắng ngồi im, họ sẽ chỉ đang kìm nén thêm và căng thẳng hơn.

Giải pháp của Osho là cần phải có một quá trình thanh lọc triệt để trước khi sự tĩnh lặng thực sự có thể xuất hiện. Thiền động được thiết kế như một công cụ khoa học, có hệ thống để đẩy những kìm nén này lên bề mặt và giải phóng chúng thông qua hoạt động thể chất và âm thanh có ý thức. 

Giá trị cốt lõi của Thiền động là ở sự cân bằng giữa năng lượng động và tĩnh. Nó giúp người thực hành đối mặt, giải phóng và vượt qua các trạng thái cảm xúc tiêu cực thay vì kìm nén chúng. Bằng cách cho phép cơn giận, nỗi buồn, và sự điên cuồng được thể hiện một cách an toàn và có ý thức, chúng ta không còn bị những năng lượng đó đầu độc từ bên trong. 

Osho đã tạo ra một cầu nối hoàn hảo, giúp con người hiện đại có thể tiếp cận được sự tĩnh lặng nội tại mà không cần phải từ bỏ sự sống động và mãnh liệt của bản thân.

Thiền: Tự do đầu tiên và cuối cùng chứa đựng một kho tàng các kỹ thuật thiền, được Osho phát triển hoặc cải biên để phù hợp với nhiều loại tính cách và nhu cầu khác nhau. 

Sự đa dạng này khẳng định triết lý của Osho: không có một phương pháp thiền nào là duy nhất; con đường của mỗi cá nhân là khác nhau, và điều quan trọng là tìm ra chìa khóa mở cánh cửa tĩnh lặng của chính mình.

Điều quan trọng hơn cả các kỹ thuật là sự nhấn mạnh của Osho về Thiền như một cách sống. Ông thách thức quan niệm giới hạn thiền trong một giờ cố định mỗi ngày. Mục tiêu cuối cùng là biến Thiền, tức là sự nhận thức, thành chất lượng sống liên tục, làm nền tảng cho mọi hành động. Kỹ thuật then chốt để đạt được điều này là trạng thái chứng kiến thụ động. Osho dạy chúng ta quan sát mà không đánh giá, không phán xét, không bám víu và không cố gắng thay đổi. Khi bạn gặp phải một tình huống khó khăn hay cảm xúc mạnh mẽ, bạn không nên phản ứng ngay lập tức, mà hãy lùi lại một bước và nói: "Tôi đang quan sát sự khó chịu này," hoặc "Tôi đang chứng kiến suy nghĩ này." Bằng cách này, bạn tạo ra một khoảng cách, một không gian giữa người quan sát và đối tượng được quan sát, và trong không gian đó, sự tự do thực sự nảy sinh.

Nền tảng triết học của Osho là một sự tổng hợp vĩ đại giữa Đông và Tây. Ông sử dụng các khái niệm uyên thâm của Thiền tông (Sự rỗng không, tính vô vi) và Lão giáo, nhưng giải thích chúng bằng ngôn ngữ và tư tưởng của tâm lý học hiện đại. Ông cho rằng tâm trí có khả năng điều trị và tự chữa lành. Khi chúng ta buông bỏ sự kiểm soát, cơ thể và tâm trí sẽ tự tìm lại được sự cân bằng vốn có của nó. 

Đặc biệt, Osho có một cái nhìn độc đáo về các cảm xúc được gọi là "tiêu cực": ông không coi chúng là kẻ thù, mà là những năng lượng cần được bày tỏ và chuyển hóa. Sự giận dữ, khi được bày tỏ một cách trọn vẹn (không nhắm vào ai), sẽ cạn kiệt và biến thành sự tĩnh lặng. Sự chấp nhận toàn bộ bản thân, bao gồm cả những khía cạnh đen tối, là bước đầu tiên để vượt qua chúng. Cuối cùng, Thiền không phải là sự chối bỏ cuộc sống. Nó là nền tảng để đạt đến tình yêu thương đích thực. Chỉ khi bạn tĩnh lặng, bạn mới có thể yêu thương người khác một cách vô điều kiện, không bị nhu cầu, ràng buộc hay sự sợ hãi kiểm soát.

Tiêu đề cuốn sách đã gói gọn toàn bộ tinh hoa của thông điệp mà Osho muốn truyền tải. Tự do đầu tiên là sự giải phóng khỏi sự giam cầm của tâm trí đã được lập trình. Đây là sự tự do thoát khỏi quá khứ đã chết và tương lai chưa đến. Nó là việc nhận ra rằng mọi nỗi đau khổ của chúng ta đều bắt nguồn từ việc chúng ta tự đồng hóa mình với những câu chuyện, ký ức và những lời thì thầm không ngừng của trí óc. Thiền là công cụ để cắt đứt sự đồng hóa đó, giúp chúng ta trở nên rỗng không và trung lập. Khi bạn thoát khỏi những gánh nặng của niềm tin, những điều kiện xã hội áp đặt, và những thói quen phản ứng cũ kỹ, một không gian rộng lớn và tươi mới xuất hiện. Đây là sự giải phóng khỏi nhà tù của cái tôi nhỏ bé và là bước nhảy vọt đầu tiên vào cuộc sống đích thực.

Còn tự do cuối cùng là mục tiêu tối thượng: trở thành trọn vẹn chính bạn. Khi tâm trí đã im lặng, sự tìm kiếm chấm dứt. Bạn nhận ra rằng bạn đã là sự bình an, niềm vui, và tình yêu mà bạn đã cố gắng tìm kiếm ở bên ngoài. Tự do không còn là một mục tiêu xa vời hay một thành tựu; sống một cuộc đời trọn vẹn, không sợ hãi, không hối tiếc, không phải bằng sự ép buộc mà bằng sự tự nhiên. 

Osho đã làm cho Thiền trở nên dễ tiếp cận đối với mọi người, bất kể họ thuộc tôn giáo hay nền văn hóa nào. Ngôn ngữ của ông trực tiếp, mạnh mẽ, và đầy thuyết phục, đánh thức người đọc khỏi sự ngủ mê tinh thần. Cuốn sách là một lời mời gọi vượt qua mọi sự kìm nén và sống một cuộc đời đầy đủ, rực rỡ, nhưng hoàn toàn có ý thức. Nó thách thức chúng ta không chỉ ngồi yên, mà còn phải nhảy múa, la hét, khóc lóc, và sau đó mới thực sự tĩnh lặng. Đây là một lộ trình toàn diện, khoa học, và hiện đại để đạt được sự chuyển hóa sâu sắc nhất của con người.

Thiền: Tự do đầu tiên và cuối cùng của Osho không chỉ là một cuốn sách nói về thiền; nó là một cánh cửa, một lời mời gọi khẩn thiết đến với sự sống động và tỉnh thức. Osho đã cung cấp một bản đồ chi tiết, đi từ sự giải phóng cảm xúc hỗn loạn của con người hiện đại thông qua Thiền động, đến sự tĩnh lặng sâu sắc nhất của tâm thức. 

Cuốn sách khẳng định rằng Thiền là giải pháp cần thiết nhất cho căn bệnh tâm lý phổ biến của thời đại – sự vắng mặt. Thiền là sự trở về nhà, nơi chúng ta có thể dừng lại cuộc tìm kiếm điên cuồng ở bên ngoài và nhận ra kho báu đã luôn nằm sẵn bên trong.

Nếu bạn cảm thấy lạc lõng, bị áp đảo bởi sự bận rộn, hay đang tìm kiếm ý nghĩa vượt ra ngoài những thành tựu vật chất, cuốn sách này là dành cho bạn. Nó đòi hỏi sự cam kết không phải để trở thành một "người thiền định," mà để trở thành một con người tỉnh thức, sống trọn vẹn trong tự do đầu tiên và tự do cuối cùng. 

Đừng chỉ đọc cuốn sách này bằng trí óc; hãy thực hành nó bằng toàn bộ cơ thể, hơi thở, và tâm hồn của bạn. Hãy để nó là tiếng chuông đánh thức bạn, ngay trong khoảnh khắc này.

- Minh Hằng