Năm 1840, Edgar Allan Poe miêu tả ‘năng lượng điên' của một người đàn ông luống tuổi đi lang thang khắp đường phố London từ sáng đến đêm. Nỗi đau đớn cùng cực của ông chỉ có thể được nguôi ngoai phần nào nếu ông quăng mình vào đám đông nhộn nhạo của thành phố. “Ông ấy từ chối ở một mình,” Poe viết. Ông “là điển hình và cảm hứng của tội ác … Ông ta là người của đám đông.”

Năm 1961, báo The New Yorker thuê Arendt đưa tin về vụ xử Adolf Eichmann, một sĩ quan SS (lực lượng vũ trang Nazi) đã góp phần chỉ huy thảm sát Holocaust. Bà muốn biết làm sao một con người có thể gây ra một tội ác khủng khiếp như vậy? Chắc chắn chỉ có những tên tâm thần đầy dã tâm mới có thể tham gia vào hành động ấy. Nhưng Arendt rất ngạc nhiên trước trí tưởng tượng nghèo nàn và sự rập khuôn quá mức của Eichmann.

Bà lập luận rằng mặc dù hành động của Eichmann xấu xa, con người Eichmann “khá bình thường, phổ biến, và không hề quỷ quyệt hay thú tính. Không có dấu hiệu về một lý tưởng nào hằn sâu vào đầu óc.” Bà cho rằng sự tàn bạo của ông ta - khả năng và sự thích thú được phạm tội - bắt nguồn từ “sự thiếu chín chắn.” Chính việc không thể dừng lại và suy nghĩ đã thúc đẩy Eichmann tham gia vào thảm sát quy mô lớn.

“Chịu đựng sai lầm tốt hơn là làm sai,” Arendt viết, “bởi vì bạn vẫn có thể làm bạn với người chịu khổ, nhưng ai muốn làm bạn và sống cùng một kẻ giết người? Kể cả một kẻ sát nhân khác cũng không muốn.” Không phải là những người không suy nghĩ là quái vật, chỉ là những kẻ mộng du buồn bã của cuộc đời sẽ giết người trước khi đối mặt với bản thân trong sự cô độc. Eichmann đã cho Arendt thấy rằng xã hội vận hành tự do và dân chủ chỉ khi nó được cấu thành bởi những cá nhân chủ động suy nghĩ - một hành động cần sự cô độc. Arendt tin rằng “sống chung với người khác bắt đầu bằng việc sống chung với chính mình.”

Nhưng nếu như, chúng ta tự hỏi, chúng ta trở nên cô đơn trong khi một mình thì sao? Không phải sẽ có những nguy cơ tiềm tàng rằng chúng ta sẽ trở thành những cá nhân cô lập không bạn bè ư? Từ lâu các triết gia đã phân biệt rõ ràng và cẩn thận sự khác biệt giữa sự cô độc và nỗi cô đơn. Trong Cộng hoà, Plato thuật lại một câu chuyện mà trong đó Socrates ngợi khen một triết gia cô độc. Bằng biểu tượng cái động, người triết gia trốn thoát khỏi sự tăm tối của một cái hang dưới lòng đất và sự đồng hành của những người khác để tìm thấy ánh sáng của suy ngẫm. Một mình nhưng không cô đơn, người triết gia đã hiểu sâu về nội tâm của mình và về cuộc đời. Trong sự cô độc, cuộc đối thoại yên lặng mà trong đó “tâm hồn trò chuyện với bản thân cô ấy" cuối cùng cũng có thanh âm.

Lặp lại Plato, Arendt quan sát: “Suy nghĩ, mà được khẳng định bằng lời nói, là một công việc cô độc nhưng không cô đơn; cô độc là một trạng thái con người mà tôi đồng hành cùng chính mình. Niềm cô đơn đến khi tôi không có sự đồng hành" nhưng khao khát và không tìm được nó. Trong trạng thái cô độc, Arendt không bao giờ mong mỏi cồn cào tình bạn bởi bà không thật sự cô đơn. Nội tâm chính là một người bạn mà bà có thể trò chuyện cùng, là một giọng nói câm với câu hỏi quan trọng của Socrate: “Bạn có ý gì khi nói…?” Arendt tuyên bố rằng bản thân “chính là người duy nhất bạn không thể bỏ trừ khi bạn dừng suy nghĩ.”

Nhưng Arendt nhắc nhở chúng ta rằng nếu mất đi khả năng ở một mình, chúng ta sẽ mất đi khả năng suy nghĩ. Chúng ta có nguy cơ bị cuốn đi bởi đám đông. Chúng ta có nguy cơ bị choáng ngợp bởi việc mọi người làm và tin vào, đồng nghĩa với việc không còn có thể phân biệt phải trái đúng sai trong cái lồng của sự ăn theo. Sự cô độc không chỉ là một trạng thái tinh thần thiết yếu với sự phát triển trí tuệ và lương tâm của một cá nhân, mà còn là một thói quen để chuẩn bị cho người đó tham gia vào đời sống chính trị xã hội. Trước khi có thể đồng hành cùng người khác, hãy đồng hành với chính mình.

Trạm Đọc 

Theo Aeon