Mang trên mình trách nhiệm của một vị quốc vương, ngay cả khi tuổi tác đã cao, nữ hoàng Elizabeth vẫn nỗ lực rèn luyện cho mình sự tinh tường và minh mẫn. Bà lập nên những “thói quen tinh thần”, trong đó có việc đọc thường xuyên. Việc đọc vừa là niềm yêu thích, vừa là một thói quen cố hữu của bà. Theo một phóng viên của tờ New York Times, Bryan Kozlowski, nữ hoàng đọc báo giấy vào mỗi bữa sáng, nhằm cập nhật thường xuyên sự phát triển xã hội-chính trị xung quanh mình.

Từ khi còn trẻ, Nữ hoàng Elizabeth đã thể hiện tình yêu và sự trân trọng đối với sách. Trong thời gian tại vị, bà phong tước cho nhiều tác giả với những sáng tác xuất sắc, như Salman Rushdie, Terry Practchett, Elton John hay William Golding. Thói quen đọc và mở rộng tầm hiểu biết chưa từng bị tuổi tác làm cho mai một. Mỗi ngày, bà đều nhận một chiếc hộp đỏ chứa những tài liệu quan trọng mà bà sẽ đọc trong ngày - những báo cáo từ Nghị viện hoặc các tài liệu thông minh khác. 

Nhiều giai thoại cũng kể lại niềm yêu mến của nữ hoàng đối với sách. Trong cuốn sách mang tên The Uncommon Reader (tạm dịch: Người đọc sách lạ kỳ), tác giả Alan Bennett đã kể về sự kinh ngạc mà cả trong và ngoài cung điện Buckingham dành cho niềm đam mê với sách của bà. Bennett kể một câu chuyện: trong một chuyến công du, nữ hoàng đọc cuốn Hotel du lac của Anita Brookner và đặt cuốn sách xuống dưới đệm lưng khi đi xuống phát biểu. Cuốn sách sau đó bị thất lạc khiến mọi người, từ giúp việc, người quản lý, người lái xe… đều vào cuộc tìm kiếm. Cuối cùng, bà được thông báo rằng các nhân viên an ninh đã mang đi một vật thể bị tình nghi có hình dạng như một cuốn sách, bởi phía an ninh cho rằng ấy là một thiết bị có thể phát nổ. “Phát nổ ấy à”, nữ hoàng nghi hoặc nói, “nhưng ấy chỉ là Anita Brookner thôi mà!”

Tuy nhiên, trong suốt nhiều thập kỷ, trước con mắt của công chúng, Eizabeth nổi tiếng kín tiếng. Bởi vậy, công chúng luôn dành sự quan tâm đặc biệt tới những thông tin thu được về bà. Do đó, những cuốn sách về cuộc sống, gia đình và thế giới của Elizabeth luôn được độc giả nhiệt tình đón nhận. Dưới đây là chín cuốn sách do đội ngũ chuyên môn về sách của tờ New York Times giới thiệu để hiểu sâu hơn về Elizabeth, gia đình của bà và thời gian bà trở thành quốc vương trị vì lâu nhất của nước Anh.

Cuốn tiểu sử biên soạn tỉ mỉ được xuất bản trùng với lễ kỷ niệm kim cương của nữ hoàng. Smith đã tham khảo các nguồn tin công khai, bạn bè và các cận thần cũ của nữ hoàng, những người đã chia sẻ “những mẩu tin thân mật”, dẫu thường là về ngựa và những con corgi của bà. Nhà phê bình Alan Riding nhận xét, “Tôi đồ rằng Smith phải đối mặt với vấn đề mà mọi nhà viết tiểu sử hoàng gia khác đều gặp phải. Elizabeth đã sống một cuộc đời đáng chú ý nhưng, thực sự mà nói, chẳng có quá nhiều điều đáng kể. Nói cách khác, gia đình có phần rối loạn của bà lại đã có một bản kể cuộc đời sống động hơn nhiều.”

Trong cuốn tiểu sử xuất bản vào năm 2018 này, Hardman, một nhà báo thành danh bởi việc đưa tin về gia đình hoàng gia, khám phá vị thế toàn cầu của nữ hoàng, vai trò của bà với tư cách là người đứng đầu Khối thịnh vượng chung và các chuyến công du quốc tế sâu rộng. Tác giả liệt kê những hành trình quốc tế nổi bật nhất của bà, đồng thời kể đến một vài món quà khó quên mà bà được tặng trong những chuyến đi ấy - trong đó có cả món quà là một cặp báo đốm Brazil và một con cá sấu con, trong một hộp thiếc đựng bánh quy do một cậu bé người Senegal tặng. Ông mô tả tường tận các giao thức byzantine và các biện pháp an ninh, là một phần trong những chuyến đi của bà tới ít nhất 126 quốc gia và vùng lãnh thổ. “Chẳng ai chắc chắn bà đã đi được bao nhiêu dặm,” anh viết. "Không có quốc vương nào - có lẽ là không có nhà lãnh đạo thế giới nào - nhìn thấy nhiều vùng đất và các dân tộc của nó như Nữ hoàng Elizabeth II." 

Cuốn sách được cho là ấn phẩm xuất sắc nhất của Tina Brown, với lối kể hài hước và một cấu trúc khéo léo. Câu chhuyện được chia thành các chương dành cho những nhân vật trung tâm có ảnh hưởng mạnh mẽ trong những thăng trầm của nhà Windsor. Lối viết đầy lãng mạn mang lại nét thú vị cho những câu chuyện phiếm đời thực, khắc hoạ đầy cảm động về một gia đình, một quốc gia, trong một thời khắc của những thay đổi kỳ vĩ.

Seward, một nhà biên niên sử giàu sức viết về chế độ quân chủ, đã phác hoạ nên một hình dung sơ lược về Elizabeth nổi tiếng là kín tiếng, bằng cách phân tích từng phân mảnh nhỏ mà bà chia sẻ với những thần dân của mình: những bài phát biểu có giá trị trong suốt bảy thập kỷ tại vị. Bắt đầu với chương trình phát sóng đầu tiên của Elizabeth vào năm 1940 - một phân đoạn trong Giờ Trẻ em hướng đến người tị nạn, năm bà 14 tuổi - và ttrải dài theo một cuộc đời song hành với thăng trầm của đất nước, Seward đã vẽ nên một bức chân dung sống động đến đáng ngạc nhiên.

Beaton, một nhiếp ảnh gia thời trang và xã hội nổi tiếng, lần đầu tiên nhận được yêu cầu chụp ảnh Elizabeth, khi đó mới chỉ là một công chúa tuổi teen, cách đây khoảng 80 năm. Trong ba thập kỷ tiếp theo, Beaton đã giúp định hình hình ảnh chế độ quân chủ trong mắt công chúng thông qua các bức chân dung được đạo diễn và chọn lựa cẩn thận của mình. Ông đã chụp ảnh nữ hoàng, trong một số thời điểm quan trọng nhất ở cả đời sống riêng tư và công khai của bà: trong bộ quân phục khi chiến tranh nổ ra ở Anh; ngay sau khi sinh đứa con đầu lòng Charles, hay khi bà đăng quang năm 1953. Cuốn sách, được thêm vào những dòng viết của Susanna Brown, một người phụ trách nhiếp ảnh tại Bảo tàng Victoria và Bảo tàng Abert, là một sự tôn vinh tài năng của Beaton cũng như đối tượng của những bức chân dung do ông chụp, Elizabeth. 

Nhận xét về cuốn sách, Janet Maslin bày tỏ: “Các nhà viết tiểu sử đôi khi mượn thái độ của đối tượng mà họ viết về.” Có lẽ đó là lý do Gyles Brandreth muốn ta biết điều này, về cuộc hôn nhân của Nữ hoàng Elizabeth II và Philip, Công tước xứ Edinburgh: những gì đang diễn ra giữa họ, thưa người đọc của tôi, thực sự không phải chuyện của bạn.” Tuy nhiên, Brandreth, người đã biết Hoàng thân Philip trong 25 năm, “xoay những mẩu thông tin nhỏ thành những câu chuyện dài” và “lan man một cách hợp lý và đầy thu hút về lịch sử hoàng gia”. Ví dụ, Brandreth viết, “Nhờ sự lẻo mép (đáng tin cậy) của người hầu, chúng tôi biết rằng Hoàng tử Philip, trong những ngày đầu mới kết hôn, đã không mặc đồ ngủ”. 

Theo Morton, trước khi là những người phụ nữ vương giả vẫy bàn tay đeo găng trắng trước đám đông yêu mến mình, Elizabeth và em gái của bà, công chúa Margaret, là một cặp đôi khiến người ta vừa kính sợ vừa nể phục, đồng thời cũng là một cặp xung khắc, sống một cuộc sống “được bảo bọc và vô tư lự”. “Ông vua của những chuyện đàm tiếu hoàng gia”, theo cách mà những nhà phê bình của tờ New York Times gọi Morton, đã đánh dấu một điểm quan trọng: hai người phụ nữ nhà Windsor là chị em ruột thịt, trước khi là những đại diện của hoàng gia. Morton viết, “Hai chị em ấy đầy mâu thuẫn và xung đột, đối đầu nhau về cả những chuyện nhỏ nhặt và những điều vĩ đại, nhưng cũng rất thương yêu nhau.” 

Tiểu sử của Brown về em gái của nữ hoàng cũng bất tuân và phi truyền thống như chính Margaret. Elizabeth xuất hiện trong cuốn sách như một tấm gương soi chiếu em gái mình: bà “không tin tưởng vào những điều không lường trước”, trái ngược hẳn với sự ưa thích của Margaret dành cho những nhận xét lạ lùng. Như Brown đã mô tả về vị nữ vương: nhiệm vụ và số phận của bà gắn liền với sự buồn tẻ, chẳng có lấy một cơ hội được bộc lộ cảm xúc thực của mình, chẳng bao giờ có chỗ cho hứng thú của chính mình. 

Từ năm lên 7, nữ hoàng tương lai đã có một con chó corgi xứ Wales chạy lon ton theo gót bà. Cuốn sách kể về tình cảm chân thực mà nữ hoàng dành cho thú cưng của mình: bà cho chúng ăn, dắt chúng đi dạo, thậm chí cùng chúng đi du lịch. Đó là Candy, là Disco, là Pundit, Vulcan và các thế hệ con cái của chúng. Từ góc độ tình yêu của nữ hoàng với những chú corgi, cuốn sách mở ra một cánh cửa hiếm hoi để bước vào thế giới riêng của bà.

Thu Hà