Tiểu thuyết gia, nhà viết kịch, nhà tiểu luận và nhà thơ Jon Fosse, 64 tuổi, là người đoạt giải Nobel Văn học năm 2023. Giờ đây, ông sắp trở thành nhà văn viết tiểu thuyết đương đại người Na Uy nổi tiếng nhất thế giới, thậm chí có thể vượt qua học trò cũ của ông, Karl Ove Knausgård. 

Trong sự nghiệp viết kịch của mình, Fosse đã được ca ngợi là “Ibsen mới” - bởi thực tế là các vở kịch của ông được trình diễn rộng rãi nhất ở Na Uy sau vở kịch của Ibsen. Tuy nhiên, dù nhiều năm được quốc tế ca ngợi, sách của Fosse chỉ mới bắt đầu được dịch tiếng Anh và trở nên phổ biến hơn. Vậy khi bạn muốn đọc các tác phẩm của ông thì nên bắt đầu từ đâu?

Những câu chuyện mạnh mẽ (và thường rất ngắn) của Fosse trong tuyển tập Scenes from a Childhood (tạm dịch: Một thời thơ ấu) cho thấy rõ sự nghiệp văn chương của Fosse từ năm 1983 đến năm 2013. Những câu chuyện này đóng vai trò giới thiệu các chủ đề trọng tâm trong các tác phẩm của ông (tuổi thơ, ký ức, gia đình, đức tin), cùng với sự nhận thức mạnh mẽ về tính hai mặt và định mệnh. Rời rạc, tỉnh lược, đôi khi được cố tình đơn giản hóa, chúng ghi lại cuộc đời của tác giả, với những tác phẩm nổi bật như: Red Kiss Mark of a Letter, And Then My Dog Will Come Back to Me.

Trong cuốn tiểu thuyết ngắn Aliss at the Fire năm 2023 của Fosse, một bà già Signe, nằm bên đống lửa tại ngôi nhà của mình cạnh một vịnh hẹp, mơ về chính mình 20 năm trước và chồng bà, Asle, một ngày nọ chèo thuyền trên mặt nước trong một cơn bão và không bao giờ quay trở lại. Cuốn sách này điển hình cho cách viết của Fosse - ảm đạm, sử dụng hình ảnh trung tâm lặp đi lặp lại, hình ảnh đen tối, được triển khai theo cấu trúc vòng lặp của lịch sử của tổ tiên (Aliss trong tiêu đề cuốn sách là bà cố của Asle), các hành động được nhân đôi và lặp đi lặp lại (ông nội của Asle có cùng tên với ông và chịu chung số phận chết đuối. Một cuốn sách đầy tính thôi miên và bí ẩn. 

Được xuất bản vào năm 1989, The Boathouse là tác phẩm gần gũi nhất mà Fosse viết trong thể loại tiểu thuyết tội phạm. Người kể chuyện 30 tuổi dường như đã thất bại toàn tập trong cuộc sống - anh ta sống với mẹ, sống ẩn dật, dường như không thể tự làm những việc cơ bản. Thành tựu quan trọng nhất của anh đã thuộc về quá khứ - ban nhạc rock mà anh ta xây dựng cùng với người bạn thời thơ ấu Knut, người mà anh ta đã mất liên lạc. Tuy nhiên, vào mùa hè nọ, một cuộc gặp gỡ tình cờ với Knut, hiện đã kết hôn và tương đối thành công, sẽ dẫn đến một kết cục tàn khốc. Song song với điều này, người kể chuyện cũng đang viết một cuốn tiểu thuyết có sự quan sát sâu sắc về mọi trường hợp tồn tại “không yên” của anh ta: một ví dụ hoàn hảo cho câu châm ngôn “cứ viết đi, đừng nghĩ” mà Fosse đã hướng dẫn các học trò của mình vào cuối những năm 80 trong cuốn Bergen, khi cuốn sách này đang được thực hiện.

“Tôi không thể ngừng tự hỏi rằng liệu khoảng cách văn hóa giữa thế giới của Fosse và thế giới của chúng ta có quá rộng hay không.” - Nhà phê bình Guardian viết khi vở kịch Dream of Autumn năm 1999 của Fosse ra mắt lần đầu bằng tiếng Anh tại Dublin vào năm 2006. Tuy nhiên, nhiều thứ đã thay đổi ở châu Âu và phần còn lại của thế giới trong 17 năm qua. Tiền đề của vở kịch rất đơn giản, không có ẩn ý: một người đàn ông và một người phụ nữ gặp nhau trong nghĩa địa và bắt đầu ngoại tình - có lẽ họ đã biết nhau từ kiếp trước. Khi họ rời nghĩa địa, cha mẹ của người đàn ông đến dự đám tang và, như cách viết thường gặp của Fosse, thời gian trôi qua theo năm tháng, trong một vũ điệu kéo dài, vòng tuần hoàn giữa các thế hệ.

Trong Melancholy I và II, Fosse đưa chúng ta đi sâu vào tâm trí đau khổ của họa sĩ phong cảnh thế kỷ 19 Lars Hertervig, người đã chết trong nghèo khó vào năm 1902 khi ở tuổi 70, và cuộc đời của ông đã bị hủy hoại bởi những ảo giác và ảo tưởng khiến cho những bức tranh của ông cũng vậy: mộng mơ, nhưng cũng rất hùng vĩ. Hertervig lần đầu tiên bị loạn thần khi còn là sinh viên tại trường nghệ thuật ở Düsseldorf và nội dung các cuốn tiểu thuyết có trở nên quan trọng khi nói về ý nghĩa của việc trở thành một nghệ sĩ. 

Melancholy I kể chi tiết những nỗi ám ảnh, lo lắng và suy sụp của chàng trai trẻ Hertervig trong một ngày khủng khiếp; Melancholy II đóng vai trò như một sự kết thúc mạnh mẽ và hoàn chỉnh, với những góc nhìn khác nhau - bao gồm cả quan điểm của một người viết tiểu sử hư cấu - nhiều năm sau cái chết của Hertervig.

Bảy cuốn sách trong bộ Septology I-VII của Fosse (giờ đây đã được nén lại thành ba tập The Other Name, I Is Another và A New Name) xoay quanh Asle, một nghệ sĩ lớn tuổi sống ở vùng tây nam Na Uy xa xôi. Là một người cải sang Công giáo, giống như Fosse, Asle đang vật lộn với thời gian, nghệ thuật và bản ngã. Đó là một tác phẩm phi thường về cuộc khủng hoảng hiện sinh, về sự mất trí nhớ và những bản sao dai dẳng, dù là thực hay tưởng tượng - cuộc sống đã sống và cuộc sống lẽ ra đã có thể sống, trong con người của một cái bóng khác. 

Nội dung bộ sách đáng sợ và căng thẳng, liền mạch khiến người đọc như đang sống cuộc đời của Asle. 

Septology cũng là một tác phẩm của niềm tin tôn giáo sâu sắc, trong đó có một người đàn ông, một nghệ sĩ, và trên hết, một con người cuối cùng đã đi hết cuộc đời: “Chắc chắn chỉ khi mọi thứ đen tối nhất, phải thực sự đen tối, thì bạn mới nhìn thấy ánh sáng.”

Theo: The Guardian