Thư viện al-Qarawiyyin thường được cho là thư viện lâu đời nhất trên thế giới. Thư viện thuộc một trong những trường đại học lâu đời nhất trên thế giới và được mở lần đầu tiên vào năm 859 SCN, được thành lập bởi Fatima al-Fihri, con gái của một thương gia giàu có người Tunisia (bà cũng thành lập Nhà thờ Hồi giáo Qarawiyyin và Đại học Qarawiyyin).

Trong vài thập kỷ qua, phần lớn thư viện đóng cửa cho công chúng vì hư hỏng nặng, trừ một số học giả và sinh viên của trường đại học có thể sử dụng thư viện. Vào năm 2012, Bộ Văn hóa Maroc đã liên hệ với Aziza Chaouni - một kiến ​​trúc sư và kỹ sư gốc Fez ở Toronto - để đánh giá thiệt hại của thư viện. Chaouni phát hiện nơi này đang mục nát và có một dòng sông chảy ngầm bên dưới thư viện. Kể từ đó, thư viện đã được cải tạo và được mở cửa cho mọi người vào khoảng năm 2017.

Thư viện tại Tu viện Thánh Catherine nằm dưới chân Núi Sinai huyền thoại, là thư viện hoạt động liên tục lâu đời nhất trên thế giới. Bản thân tu viện cũng được coi là một trong những tu viện Cơ đốc giáo hoạt động lâu đời nhất trên thế giới và là Di sản Thế giới của UNESCO.

Do tuổi đời và tầm quan trọng của nó trong thế giới Cơ đốc giáo, thư viện của tu viện có bộ sưu tập các bản viết tay và mật mã cổ lớn thứ hai, chỉ sau Thành phố Vatican.

Thư viện lưu giữ một số văn bản độc đáo và quan trọng, bao gồm cả Syriac Sinaiticus và, cho đến năm 1859, Codex Sinaiticus, cuốn Kinh thánh hoàn chỉnh lâu đời nhất được biết đến có niên đại khoảng năm 345 CN. Một vài năm trước, Thư viện UCLA (Đại học California, Los Angeles) đã bắt đầu sao chép các bản sao kỹ thuật số của khoảng 1.100 bản thảo tiếng Syriac và tiếng Ả Rập độc đáo từ Tu viện Saint Catherine.

Thư viện Hoàng gia Constantinople của Đế chế Byzantine là thư viện vĩ đại cuối cùng của thế giới cổ đại. Nó được thành lập bởi Constantius II vào khoảng thời gian trị vì của ông từ năm 337 – 361. Ông đã thành lập thư viện để bảo tồn các tác phẩm văn học Hy Lạp còn sót lại và thư viện thậm chí còn chứa những tàn tích của Thư viện Alexandria.

Sau Constantius II, Hoàng đế Valens đã thuê bốn nhà thư pháp Hy Lạp và ba người Latinh để sao chép các tác phẩm Hy Lạp trên giấy da, loại giấy này tồn tại lâu hơn giấy cói. Gần như tất cả các tác phẩm kinh điển Hy Lạp được biết đến ngày nay là từ các bản sao Byzantine từ Thư viện Hoàng gia Constantinople.

Thư viện đã bị phá hủy một phần bởi một số vụ hỏa hoạn và hàng nghìn tập sách đã bị thất lạc. Tuy nhiên, một số trong số chúng đã được lưu và sao chép lại. Sau sự sụp đổ của Constantinople vào năm 1204 CN, thư viện hoàng gia chính thức không còn được duy trì, nhưng một số văn bản vẫn tồn tại và được phục hồi trong những thế kỷ sau đó.

Thư viện Thần học Caesarea Maritima là thư viện giáo hội lớn nhất thời bấy giờ, chứa hơn 30.000 bản thảo Cơ đốc giáo. 

Origen of Alexandria - một học giả người Hy Lạp, nhà khổ hạnh và nhà thần học Cơ đốc giáo thời kỳ đầu - và trưởng lão học giả Pamphilus của Caesarea, cả hai đều là những người đam mê sưu tập sách Cơ đốc giáo, là những người bảo trợ chính của thư viện và đã giúp thư viện có được bộ sưu tập lớn.

Thư viện Thần học nổi tiếng đến nỗi một số học giả Cơ đốc giáo từ các nơi khác trên thế giới đã đến nghiên cứu ở đó, bao gồm cả Gregory Nazianzus, Basil Đại đế và Jerome.

Một số tác phẩm vô giá đã bị mất sau khi thư viện suy tàn vào giữa thế kỷ thứ 7. Một số kho báu của thư viện bao gồm Phúc âm tiếng Do Thái và bản sao Hesapla cá nhân của Origen, là một ấn bản quan trọng của Kinh thánh tiếng Do Thái.

Thành phố Pergamum của Hy Lạp cổ đại (còn gọi là Pergamon) là một trung tâm văn hóa quan trọng của thế giới cổ đại, chỉ kém Alexandria và Antioch. Giống như Alexandria, Pergamum là nơi có một thư viện lớn, tốt thứ hai ở Hy Lạp cổ đại sau Thư viện Alexandria.

Theo các tác phẩm của Plutarch, Thư viện Pergamum chứa khoảng 200.000 đầu sách. Thật không may, ngày nay không có chỉ mục hoặc danh mục các tác phẩm của thư viện, vì vậy không ai biết chắc bộ sưu tập của thư viện lớn đến mức nào.

Một công dân ưu tú của thành phố và là vợ của Ủy viên hội đồng thị trấn, Flava Melitene, chịu trách nhiệm chính trong việc trông coi thư viện. Cô ấy cũng tặng một bức tượng của Hoàng đế La Mã Hadrian cho thư viện như một món quà.

Theo truyền thuyết, thành phố tuyên bố rằng họ đã phát minh ra giấy da và từ “giấy da” (parchment)  thực sự bắt nguồn từ sự biến đối của từ “pergamenos”, có nghĩa là "từ Pergamon".

Tuy nhiên, đây chỉ là một truyền thuyết (giấy da đã được sử dụng ở Anatolia từ lâu trước khi Pergamum được thành lập) vì thành phố này được biết đến với việc sản xuất giấy da và lưu trữ các bản thảo của nó trên giấy da thay vì giấy cói do Alexandria độc quyền.

Thư viện Alexandria là thư viện nổi tiếng nhất và lớn nhất của thế giới cổ đại. Nó nằm ở thành phố Alexandria của Ai Cập cổ đại, là trung tâm kinh tế, văn hóa và trí tuệ lớn của thế giới vào thời điểm đó.

Alexander Đại đế, người được cho là đã thành lập Alexandria, đã lấy cảm hứng cho thư viện lớn của riêng mình sau khi đến thăm Thư viện Hoàng gia Ashurbanipal. Ông muốn thu thập các tác phẩm của những người mà ông đã chinh phục, chuyển chúng sang tiếng Hy Lạp và cất giữ chúng trong một thư viện của riêng mình.

Trong khi Alexander Đại đế không sống đủ lâu để chứng kiến ​​giấc mơ của mình thành hiện thực thì Ptolemy, một trong những vị tướng của ông, đã bắt đầu xây dựng thư viện vào khoảng thế kỷ thứ 3. Thư viện Alexandria nổi tiếng với việc thu thập tất cả kiến ​​thức của thế giới vào thời điểm đó, dịch và chép các tác phẩm vào cuộn giấy cói rồi lưu trữ chúng.

Thư viện phát triển mạnh mẽ cho đến khi người La Mã chinh phục Ai Cập vào năm 30 TCN và nó bị thiêu rụi cùng hàng nghìn cuộn giấy bị thất lạc.

Trước khi phát hiện ra các thư viện cổ xưa hơn vào đầu thế kỷ 20, Thư viện Hoàng gia Ashurbanipal được coi là thư viện đầu tiên hoặc thư viện hoàng gia lâu đời nhất còn sót lại trên thế giới.

Mặc dù bây giờ chúng ta biết rằng các thư viện cũ vẫn tồn tại, nhưng đây là một trong những thư viện đầu tiên tổ chức sắp xếp tài liệu có hệ thống. 

Thư viện được đặt tên theo Ashurbanipal, vị vua vĩ đại cuối cùng của Đế quốc Tân Assyria.

Khi đế chế của ông đã ổn định, Ashurbanipal đã xây dựng thư viện hoàng gia của mình và lấp đầy nó bằng các văn bản về nhiều chủ đề, bao gồm y học, thần thoại, ma thuật, khoa học, thơ ca và địa lý. 

Văn bản nổi tiếng nhất - hầu như vẫn còn nguyên vẹn - từ Ashurbanipal là Sử thi Gilgamesh. Tấm bảng này được coi là tác phẩm văn học vĩ đại sớm nhất còn sót lại. 

Khi kho lưu trữ Ugarit được phát hiện vào năm 1929, các nhà khảo cổ đã tìm thấy nhiều hơn một thư viện. Hàng nghìn phiến đất sét mà họ khai quật đã tiết lộ có một thư viện cung điện, một thư viện đền thờ và hai thư viện tư nhân, một thư viện thuộc về một nhà ngoại giao tên là Rapanu. Hai thư viện tư nhân là duy nhất trên thế giới vào thời điểm đó và có thể là một trong những thư viện đầu tiên được tạo ra cho mục đích sử dụng cá nhân, riêng tư.

Các thư viện chứa các văn bản ngoại giao, luật pháp, kinh tế, hành chính, học thuật, văn học và tôn giáo. Ít nhất bảy chữ viết khác nhau đã được sử dụng ở Ugarit, bao gồm chữ tượng hình Ai Cập và Luwian, và chữ hình nêm Cypro-Minoan, Sumer, Akkadian, Hurrian và Ugaritic.

Những người ghi chép của thành phố đã phát triển bảng chữ cái Ugaritic vào khoảng năm 1400 TCN, bao gồm 30 chữ cái, mỗi chữ cái tương ứng với âm. Mặc dù các chữ cái tương tự như các ký hiệu chữ hình nêm khác, nhưng chúng là duy nhất và bảng chữ cái Ugaritic được coi là bảng chữ cái đầu tiên trong lịch sử.

Thư viện Hoàng gia của Vương quốc Ebla cổ đại được cho là thư viện lâu đời nhất trên thế giới. 

Thư viện được phát hiện vào những năm 1974 – 1976 bởi các nhà khảo cổ người Ý từ Đại học Rome La Sapienza. Họ đã tìm thấy khoảng 2.000 phiến đất sét hoàn chỉnh có kích thước từ khoảng 2.5cm (1 inch) ~ 30cm (1 foot), 4.000 mảnh vỡ của chúng và hơn 10.000 mảnh nhỏ.

Bộ sưu tập văn bản này là bộ sưu tập lớn nhất từng được tìm thấy từ thiên niên kỷ thứ 3 TCN.

Không giống như các tài liệu lưu trữ cổ xưa khác, có bằng chứng cho thấy các phiến đá từ thư viện Ebla được sắp xếp có chủ ý và thậm chí được phân loại. Chúng được xếp trên các kệ nhưng đã bị đổ khi cung điện bị phá hủy. Các nhà khảo cổ đã tái tạo lại vị trí ban đầu của các phiến đất sét và phát hiện ra rằng chúng đã được sắp xếp theo chủ đề.

Ngoài ra, các phiến văn tự này cho thấy việc phiên âm các văn bản sang tiếng nước ngoài và chữ viết, phân loại và lập danh mục để truy xuất dễ dàng hơn và sắp xếp theo kích thước, hình thức và nội dung đã xuất hiện từ sớm.

- Theo: oldest.org