Bạn băn khoăn tại sao lịch sử lại chọn những con người nhất định là chủ nhân cho phát minh đột phá ấy?  Đon giản thôi, khi bạn chấp nhận hòa mình vào lập trình của thông lệ, bạn đã lỡ mất một cơ hội để làm nên điều khác biệt trên thế giới.

Thử nghĩ về luật pháp và chính sách công - lĩnh vực vốn rất được kỳ vọng sẽ hoàn thành sứ mệnh đó.

Làm thế nào để khuyến khích người cao tuổi thiết lập thói quen tiết kiệm cho hưu trí ? Hay phải làm sao để kêu gọi người dân tham gia cắt giảm mức sử dụng năng lượng ? Giải pháp bước ngoặt, lạ lùng thay, không phải đến từ bộ óc của những chính sách gia, mà đến từ  khả năng “tư duy như một kẻ lập dị”.

Cuốn sách là thành công tiếp nối của Steven D. Levitt và Stephen J.Dubner, những tác giả mong muốn đem tới cách tiếp cận vấn đề mới lạ và vượt thoát khỏi lối mòn của tri thức truyền thống. Một tình huống phức tạp có thể được giải quyết bằng một ý tưởng phức tạp, nhưng nó thậm chí còn được giải quyết hiệu quả hơn bằng sự kết hợp của nhiều ý tưởng giản đơn không ngờ.

Bắt nguồn từ nền tảng kinh tế học, câu thần chú của một kẻ tư duy lập dị đó là “Con người luôn phản ứng trước các động cơ”. Thật vậy, những bài toán chính sách vĩ mô có thể được hóa giải nếu nắm thóp được động cơ thúc đẩy một người thực hiện hoặc khước từ hành động ta mong muốn.

Vậy tóm lại thì tư duy như một kẻ lập dị là tư duy thế nào?

Quay trở lại nhiệm vụ khuyến khích người cao tuổi thiết lập thói quen tiết kiệm cho hưu trí. Nhiều người đặt mục tiêu cụ thể và lên kế hoạch chi tiết nhưng thực tế phũ phàng ở chỗ thành quả tiết kiệm chẳng là bao. Lý giải sự thất bại này, tác giả cho rằng, động cơ “để có một tuổi già an nhàn” quá mơ hồ và xa vời, chưa đủ hấp dẫn và nhãn tiền để thôi thúc chúng ta hành động. Chính vì vậy, chính sách bảo hiểm xã hội bắt buộc của nhà nước, tuy xuất phát từ mục đích tốt, xong dễ gây bất mãn cho người dân, do cứng nhắc trong phương thức tiếp cận.

Kẻ tư duy lập dị sẽ hiến kế ra sao?

Họ sẽ thay đổi điểm rơi của động lực tiết kiệm bằng cách tìm lấy một lực khác khơi dậy “độ máu” trong mỗi người. Ví dụ điển hình đến từ ngành công nghiệp xổ số. Với nhiều người, đây không chỉ là thú vui mà là kênh đầu tư nghiêm túc. Gần 40% người trong nhóm thu nhập trung bình ở Mỹ  nghĩ rằng xổ số là cách duy nhất giúp họ có thể kiếm được một khoản tiền lớn. Dù là một ngành đầy thu hút, không may cho họ, xổ số là một kênh đầu tư khá tệ.

Bạn nghĩ sao nếu chúng ta áp dụng cơ chế của xổ số để khuyến khích mọi người tiết kiệm? Đó chính là ý tưởng của tài khoản tiết kiệm có thưởng (PLS). Thay vì mua 100 đô la xổ số, bạn sẽ cho khoản đó vào tài khoản ngân hàng với mức lãi suất thấp hơn thông thường. Khoản chênh lệnh lãi suất này sau đó sẽ được gộp cùng chênh lệch của những người gửi tiền khác tạo thành một quỹ. Cứ mỗi kỳ, họ sẽ chọn ngẫu nhiên một khách hàng trong số đó và trao tặng tổng số tiền ấy. Cách vận hành y hệt xổ số.

Như vậy, dù không bao giờ trúng thưởng triệu đô la, xong khoản tiền gửi ban đầu và phần lãi suất tương ứng vẫn nằm trong tài khoản của bạn như khoản tiết kiệm thay vì nướng hết vào xổ số mạo hiểm. Bởi vậy, nó còn được gọi là “xổ số không thua”, thực sự vừa ích nước, vừa lợi nhà!

Khi những ý tưởng đơn giản hóa thân vào nhau (when ideas have sex), đó là lúc điểm nhìn mới được khai sinh, và năng lượng sáng tạo được giải phóng. Để giải quyết yêu cầu của công việc, chúng ta có thể bắt đầu bằng việc cởi trói chính mình khỏi tư tưởng và hình tượng của công việc đó. Nhà làm luật, để quản trị xã hội trong khuôn khổ, thay vì luôn lựa chọn tựa vào quán tính truyền thống như tuyên truyền, đe dọa, đánh thuế để mọi người hành xử tốt hơn, có thể khai thác chính cái họ muốn cố gắng gạt bỏ hay ngăn chặn.

Sự ngoắt nghéo trong tư duy, tinh thần dám khác biệt và nhìn sang hướng mới chính là chìa khóa để giải quyết những vấn đề thường nhật của cá nhân hay những thách thức của thời đại. Nếu bạn ôm mộng cứu rỗi trái đất, hay chỉ đơn giản là muốn trở nên hài hước hơn, hãy bắt đầu học cách tư duy như một kẻ lập dị!