Elon Musk gần đây đã có một cuộc trình diễn tại Guadajara, Mexico để thực hiện điều mà anh ta đã gần như đợi cả đời mình để đưa đến cho mọi người. Trưng diện bộ ria mép mới lạ và được cắt tỉa gọn gang một cách kì quặc, Musk đã biến hóa thành công thành nhân vật Tony Stark nhút nhát, thông báo cho những người yêu thích vũ trụ rằng, anh ta đang lập kế hoạch định cư ở sao Hỏa. Công ty hàng không của Musk, Space X, sẽ gửi hàng ngàn tên lửa và cư dân lên hành tinh Đỏ này - có lẽ là trong khoảng 1 thập kỉ nữa với chi phí chắc chỉ khoảng 10 tỉ đô thôi. Một vài phi hành gia có thể sẽ hi sinh như một lẽ thường của công trình thí nghiệm, hoặc cũng sẽ có những người sống sót được chăng… Thực ra, Musk chẳng nói rõ về điều này.
Musk tiếp tục làm bối rối người dân. Anh ta giống như vị cứu tinh của ngành kĩ thuật - một con người được gửi đến từ tương lai để cứu nhân loại khỏi chính nó và những phần tử lang băm - những thương nhân lừa lọc, lôi kéo các nhà đầu tư ngu ngốc vào các cuộc đặt cược đốt tiền. Mỗi khi một trong các công ty của anh ta có vấn đề, Musk dường như lại công bố điều gì đó gây chú ý để kích thích và gây rối mọi người, ví dụ như một loại hình giao thông mới, Internet không gian hay xâm lược sao Hỏa.
Run rủi thay, các công ty của Musk đang gặp rắc rối. Mùa xuân vừa rồi, người lái xe Tesla Motors chuyển sang chế độ lái tự động đã gặp tai nạn và qua đời, khiến cho các nhà quản lí và người tiêu dùng yêu cầu phải có giám định pháp y về công nghệ này. Ở mức độ cơ bản, các hãng xe hơi thường xuyên phải đấu tranh để sản xuất xe hơi ở mức dự kiến và việc Tesla đề xuất mua lại Solar City - công ty năng lượng mặt trời của Musk đã bị điêu đứng bởi các vụ kiện cổ đông. Kĩ sư chủ chốt tại Tesla và hai người đứng đầu về quan hệ công chúng đã nghỉ việc. Cùng lúc đó vụ nổ tên lửa của Space X góp phần đặt tương lai của công ty trước bờ vực thẳm. Thay vì rơi vào trạng thái tuyệt vọng, Musk đã (gần như là không thể) đã bắt đầu lên tiếng qua Twitter và blog của Telsa, giận dữ đáp trả lại các lời phê bình.
Ở thung lũng Silicon, Musk được ngưỡng mộ, yêu quý và được thần tượng, nhưng mọi người bắt đầu tự hỏi rằng liệu anh ta có đang đánh cuộc quá nhiều. Nếu đúng thế thật thì viễn cảnh thảm họa đang dần đến: Musk chưa bao giờ có nhiều hơn thế để mất.
Tesla, Space X và SolarCity không còn chỉ là những thí nghiệm nữa. Tesla và SolarCity là những công ty đại chúng. Trong khi đó, Space X không chỉ đóng vai trò quan trọng trong chương trình không gian vũ trụ của Mỹ mà còn mắt xích chính đối với các quốc gia và các công ty có mong muốn xây dựng vệ tinh cho việc liên lạc, giải trí, và an ninh quốc gia. Nếu các công ty của Musk đang ở tình trạng gần kề miệng núi lửa thì nó sẽ chẳng khác gì việc một kẻ ăn chơi đột nhiên tiêu pha hàng triệu. Hàng chục ngàn người sẽ mất việct, hàng tỷ tiền vốn cũng bị xóa sổ và công nghệ vì thế mà khó tiến bộ.
Tuy nhiên, có một tiền lệ cho cách Musk đối mặt với khả năng tự gây ra cuộc khải huyền. Năm 2008, cả Tesla và Space X đã tránh được việc sụp đổ cùng một lúc. Cố gắng có được chiếc xe đầu tiên của Tesla, the Roadster để chạy và khởi động những tên lửa của Space X vào vũ trụ an toàn, Musk đã phải lầy lội cày với số tiền 200 triệu đô mà anh ta trước đó kiếm được từ khoản mua lại Paypal của Ebay. Musk lúc ấy bắt buộc phải vay tiền bạn, trong khi cha mẹ, người bạn gái và cũng là cô vợ tương lai, Talulah Riley cũng ngỏ ý cho vay thế chấp nhà của họ để giúp các công ty của Musk vượt qua đợt khó khăn này (nhưng anh không nhận). Vào thời điểm đó, Musk đang trải qua cuộc li hôn với người vợ đầu Justine, và anh bị chỉ trích nặng nề bởi giới truyền thông vốn từng tung hô mình.
“Anh ta trông như gã chết trôi vậy”, Riley kể lại trong cuốn tiểu sử của tôi về Musk.
“Tôi nhớ rằng tôi từng nghĩ gã này sẽ sớm bị đau tim và đột quỵ. Hắn ta chẳng khác gì đang đứng bên bờ vực.” Trong giai đoạn này, Musk phải chịu đựng từ những gì có thể được coi là cơn ác mộng khủng khiếp của các nhà tư bản. “ Anh ta đang đau đớn về thể xác”, Riley nói. “Musk thường nằm ngủ không yên và la hét nói mê ngay cả khi mắt đang nhắm”.
Musk đã thoát khỏi khoảng thời gian đen tối này một cách kì diệu đến kinh ngạc.
Trong khi các hãng sản xuất ô tô nộp đơn xin phá sản trong bối cảnh khủng hoảng kinh tế toàn cầu, anh đã thuyết phục các nhà đầu tư hãy rót tiền vào Tesla. Tiếp thep, anh thuyết phục NASA cho SpaceX và những tên lửa của nó một cơ hội. Sau hơn 4 năm với cải tiến máy móc thông minh hơn, một chút may mắn và ý chí quyết tâm sắt đá, Tesla và SpaceX đã đạt vị thế tương đối ổn định. Năm 2012, Tesla sản xuất chiếc Sedan Model S, cái mà ngay cả những kẻ hoài nghi ở Detroit phải ca ngợi rằng đây có thể là chiếc xe tốt nhất từng được lắp ráp. SpaceX đã tung ra tên lửa với Trạm vũ trụ quốc tế, và SolarCity bắt đầu được công chúng để ý nhiều hơn. Musk đã từng thẫn thờ trước hố sâu tuyệt vọng nhưng sau đó anh nỗ lực thoát ra và để rồi gây dựng được công việc kinh doanh có lẽ là vĩ đại nhất trong lịch sử.
Quả thật, nhờ Tesla mà chúng ta có được cái nhìn sâu sắc trực tiếp nhất vào mảnh đất mà Musk đã gây dựng nên ngày hôm nay. Trong nhiều năm qua, công ty đã nỗ lực tinh chỉnh các hoạt động sản xuất của mình. Và cứ thế, Tesla luôn tung sản phẩm mới của mình muộn so với thị trường. Tesla luôn bị nhỡ các đợt xả hàng và dự kiến phân phối vì sự chậm chễ sản xuất, và những chiếc ô tô trị giá $100,000 tiếp tục gặp trục trặc trong bộ phận phần cứng. Khi những khó khăn bắt đầu phát sinh, Tesla đã chuyển nhà máy pin đồ sộ đến Nevada, cùng lúc đó vật lộn tìm cách để tạo rạ lợi nhuận. Những người bán hàng ngắn hạn mà đã được ghi chép lại trong quá trình vận hành tuyệt vời của Tesla sau sự ra mắt của Model S đã quay trở lại đầy đủ lực lượng; một số người thì lại tuyên bố chắc chắn rằng công ty sắp bị chuyển nhượng.
Musk quá hiểu rõ các vấn đề và ít nhất đã biết chắc được rằng anh ta không thể đương đầu với các thách thức này một mình. Những năm trước, Musk gần như là đề cử Tony Fadell- cha đẻ của máy Ipod và cựu chủ tịch của Nest trở thành chủ tịch của Tesla. “Elon và tôi đã nhiều lần thảo luận với nhau về việc tôi gia nhập và trở thành chủ tịch của Tesla”, Fadell kể cho tôi điều này vào năm 2014 và tôi đã đưa nó vào cuốn sách của mình. Musk cũng đã tiếp cận Tony Bates, cựu giám đốc điều hành Skype để chọn người lãnh đạo tốt (Bates đã không trả lời yêu cầu bình luận về việc này). Dù vậy, Musk luôn miễn cưỡng nhường lại quyền kiểm soát công ty và tiếp tục điều hành công ty ngày qua ngày, và mỗi khi cảm thấy nghi ngờ, Musk lại đặt cược vào bản thân.
Trong tất cả các vấn đề liên quan đến tài chính và sản xuất, Tesla đối mặt với khủng hoảng quảng cáo nặng nề nhất kể từ khoảng thời gian của vụ Roadster. Roadster tiên phong trong công nghệ tự động và cũng là mũi rào nhận vô vàn làn sóng báo chí tiêu cực mỗi khi xe của hãng mình xảy ra một vụ tai nạn. Musk đã đáp trả lại với vô số số liệu thống kê để làm rõ sự vận hành của công nghệ thay vì mong chờ sự đồng cảm. Điều này gây thất vọng cho khá nhiều người, nhất là những người vốn không đánh giá cao thế giới quan thuật toán của thung lũng Silicon.
Tình hình bên SpaceX thì đã tốt hơn, dù chỉ một chút. Trong những năm qua, công ty đạt được bước tiến của mình, phóng được tên lửa với tốc độ ngoạn mục và đưa nó trở lại Trái Đất đều đặn đến mức mà sự kiện ngoạn mục này bắt đầu trở nên nhàm chán. Sau đó, vào đầu tháng chín, tên lửa của SpaceX phát nổ ngay tại bệ phóng- vụ nổ thứ hai của công ty trong vòng 15 tháng. Không ai mất mạng nhưng vụ nổ này đã đem đến cho những người chỉ trích SpaceX – những người thấy rằng công ty này dường như quá ung dung có nhiều điều hơn để bới móc về nó, cùng lúc đó SpaceX cũng như đang muốn thử nghiệm các khánh hàng thậm chí trung thành nhất của mình. (Đừng sợ! Chúng ta đang tiến tới sao Hỏa!)
Việc mọi người sẽ hiểu toàn bộ chuyện này và để lại những hồ nghi về Musk là điều dễ hiểu. Có lẽ người đàn ông này thực sự đã mất đi mảnh đất mà mình đã cất công xây dựng, và Tesla, SolarCity và SpaceX chắc cũng sẽ kế thúc như các trường hợp nghiên cứu ngạo mạn.
Là một người đã dành nhiều năm nghiên cứu về Musk, tôi tìm thấy một tương lai không chắc chắn và cả những hoài nghi xung quanh anh ta đâu đó giữa sự buồn chán và ngu dốt.
Đế chế của Musk giờ đây phát triển mạnh hơn những ngày ảm đạm của năm 2008. Tesla, SpaceX và SolarCity đều là những công ty rất thực tế với các nhà máy sản xuất và hàng ngàn công nhân. Musk đã xây dựng đủ sự tin cậy và sức mạnh để quyên tiền một cách tương đối dễ dàng, hoặc được “giải cứu” bởi những bạn bè siêu giàu của mình - những người cũng có tham vọng mạnh mẽ như Musk. Các công ty của anh ta cũng đã phát triển những công nghệ đẳng cấp thế giới, và hẳn là sẽ có hàng tá người chực chờ bất kì công việc làm ăn nào của Musk.
Chỉ nhờ vào công nghệ, công ty của Musk đã ảnh hưởng đến thế giới mãi đến về sau.
Đến mức mà những chiếc xe ô tô điện giờ đây trở thành hiện thực, phần lớn là nhờ vào việc Tesla bán hàng chục ngàn phương tiện giá thành cao, gây sức ép với BMW, Audi, Mercedes, Volkswagen và những hãng khác phải phản ứng. Phần mềm của Tesla cũng đã làm cho ngành công nghiệp ô tô trở nên thú vị. Tất cả các hãng xe đã bị buộc phải hiện đại hóa các phần mềm bên trong xe và thúc đẩy chương trình tự lái.
Mặc dù thu hút ít sự chú ý hơn, SpaceX có lẽ là thành tựu vĩ đại nhất trong sự nghiệp của Musk. Bạn sẽ khó mà tìm được câu chuyện về tình yêu tổ quốc nào vĩ đại hơn việc một di dân người Nam Phi sử dụng tiền riêng của mình để hồi sinh ngành công nghiệp hàng không vũ trụ Mỹ.
Trước khi SpaceX ra đời, việc làm của Musk bị xem là ngớ ngẩn khi một cá nhân cố gắng cạnh tranh với các quốc gia, các đảng khác có hàng thập kỉ kinh nghiệm và ngân sách hàng tỷ đô la. Giờ đây, một số các công ty tên lửa đã xuất hiện, tìm cách cạnh tranh với SpaceX về giá cả. Khi chi phí của việc ra ngoài không gian vũ trụ giảm xuống, hàng tá các công ty startups mang đến các loại vệ tinh mới và hứa hẹn sẽ thay đổi công nghệ từ lĩnh vực hình ảnh kĩ thuật đến y học.
Với những tiến bộ về xe hơi, năng lượng và thám hiểm vũ trụ, Musk đã mở ra thời đại công nghiệp mới. Thế giới của máy móc và cơ sở hạ tầng đột nhiên trở nên tĩnh lặng hơn để rồi phát triển với tốc độ nhanh chóng. Thật không ngoa khi nói rằng Musk thực sự đóng vai trò quan trọng trong việc thay đổi thế giới.
Việc chúng ta quên đi tất cả những điều không hay từng xảy ra với Musk giống như một ma thuật mà Musk yểm lên tất cả. Mỗi khi công ty của anh ta dường như được ổn định, Musk tiếp tục nhận nhiều trách nhiệm hơn và hứa hẹn nhiều hơn, dần dần xóa nhòa đi những điều trong quá khứ. Anh ta bây giờ có lẽ quá quen với việc tự nâng đỡ và khuyến khích bản thân.
Phố Wall và những người ngoài cuộc thường cho rằng cách tiếp cận của Musk thật ghê tởm, và điều này hoàn toàn dễ hiểu. Họ muốn con số lợi tức của mỗi cổ phần phải phù hợp và thẳng thắn, trong khi đó anh ta luôn tìm cách sáng tạo và quan tâm nhiều hơn đến việc cứu nhân loại khỏi sự quên lãng. Musk sống một cuộc sống mà ít người chúng ta sẽ chọn và có khả năng chịu được những rủi ro đáng sợ. Đó chính xác là cách Musk đã vận hành công ty của mình trên những bài học mà anh đã rút ra.
Trạm Đọc (Read Station)
Theo Bloomberg
