Đây là câu mở đầu câu chuyện năm 1915 “The Metamorphosis” (Hóa thân) hoặc trong tiếng Đức là “Die Verwandlung” đã khiến các dịch giả bối rối trong hơn một thế kỷ. 

Năm 1933, Edwin và Willa Muir quyết định dịch như sau: “As Gregor Samsa awoke one morning from uneasy dreams he found himself transformed in his bed into a gigantic insect.” ( tạm dịch: “Khi Gregor Samsa thức dậy vào một buổi sáng sau những giấc mơ khó chịu, anh thấy mình ở trên giường và biến thành một con côn trùng khổng lồ.”) Bản dịch năm 1972 của Stanley Corngold đã thay thế “khó chịu” bằng “đáng lo ngại” và “côn trùng khổng lồ” bằng “loài sâu bọ quái dị”. Joachim Neugroschel (1993) giữ “con sâu bọ quái dị” nhưng đổi từ “đáng lo ngại” thành “kích động”. Joyce Crick (2009) đã chuyển từ “kích động” trở lại “khó chịu” trong khi biến “loài sâu bọ quái dị” thành “một loại bọ quái dị nào đó”.

Không giống như các từ Bett hay Träumen, cả unruhigen (trạng thái chuyển động không ổn định, theo Oxford Languages) hay Ungeziefer (một loài động vật gây thương tích và không được mong muốn đều có bản dịch trực tiếp. 

Không giống như các từ Bett hay Träumen, cả unruhigen (trạng thái chuyển động không ổn định, theo Oxford Languages) hay Ungeziefer (một loài động vật gây thương tích và không được mong muốn) đều có cách dịch trực tiếp. Trong lời nói đầu, mỗi dịch giả nói trên đều đưa ra lý do tại sao họ cho rằng sự lựa chọn từ ngữ của họ nắm bắt chặt chẽ nhất ý nghĩa và cảm xúc của bản gốc. 

Không chỉ The Metamorphosis, các phẩm dường như không thể dịch được của Kafka cho thấy rằng - mặc dù có thể không có một bản dịch hoàn hảo - các dịch giả có thể đến gần hơn với bản gốc bằng cách nghiên cứu ngôn ngữ mẹ đẻ của tác giả, cũng như những trải nghiệm sống đã hình thành nên họ như những nghệ sĩ.

Thông thạo tiếng Séc, tiếng Đức và tiếng Do Thái, Kafka biết rằng có một số điều bạn có thể diễn đạt bằng một ngôn ngữ nhưng lại không thể diễn đạt bằng ngôn ngữ khác. Ông đã viết trong cuốn nhật ký của mình: “Không phải lúc nào tôi cũng yêu mẹ tôi nhiều như bà đáng được nhận và chỉ có thể vì tiếng Đức đã cản trở tôi làm điều đó. Người mẹ trong tiếng Do Thái không phải là ‘Mutter’, cách gọi này khiến tôi thấy bà hơi kỳ quặc.”

Mặc dù bản thân lớn lên bằng tiếng Séc, Hermann Kafka vẫn khuyến khích các con mình học tiếng Đức vì ở thành phố Praha thuộc Áo-Hung, tiếng Đức là ngôn ngữ của giai cấp thống trị: cửa ngõ dẫn đến thịnh vượng, ảnh hưởng và sự tôn trọng. Kafka ngày càng yêu thích nó vì chất thơ chứ không phải vì tính chính trị của nó. Được tiếp xúc với các tác giả như Johann Wolfgang von Goethe, Franz Grillparzer và Heinrich von Kleist, ông ngày càng đánh giá cao những khía cạnh làm nên sự độc đáo của nước Đức - những khía cạnh đã hình thành nên phong cách viết của riêng ông.

Ross Benjamin, người có bản dịch tiếng Anh về nhật ký của Kafka được xuất bản vào tháng 1 năm 2023, nói rằng: “Cú pháp tiếng Đức có thể khá phức tạp và được lồng ghép phức tạp với các mệnh đề và mệnh đề phụ. Nó giống như ngòi nổ trong phim hoạt hình Looney Tunes, bắt đầu từ bên ngoài, sau đó lẻn qua cửa sổ, gầm bàn, qua một số đồ đạc và cuối cùng phát nổ.” Chủ ngữ, tân ngữ và động từ, luôn gần nhau trong tiếng Anh, nhưng lại có xu hướng dàn trải trong tiếng Đức, đến mức bạn thường phải đọc đến cuối câu để xem tác giả sẽ đi đâu - một tính chất mà Kafka luôn sử dụng khi viết để tạo nên giọng điệu, sự mỉa mai và hồi hộp. 

Một câu nói sáo rỗng nổi tiếng về tiếng Đức là nó chứa đầy những từ ghép dài và đáng sợ như Arbeiterunfallversicherungsgesetz, nhưng chính những từ diễn ngôn nhỏ hơn như doch (nhưng) hoặc übrigens (nhân tiện) mới có xu hướng gây khó khăn cho người dịch, bởi vì việc đưa chúng vào câu sẽ làm thay đổi hoàn toàn cách biến tố của nó. Khi dịch nhật ký, Benjamin phải tìm cách dịch những từ này mà không làm mất đi vẻ sang trọng và khí thế của Kafka.

Cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng, đó là câu hỏi phải làm gì với những từ không thể dịch được như Ungeziefer. Benjamin nói: “Chúng ta không có từ nào có tất cả những ý nghĩa đó trong tiếng Anh. Khi bạn nhìn vào nguồn gốc của nó, nó liên quan đến một con vật không phù hợp để hiến tế.” Bản thân từ này bắt đầu bằng một phủ định - ‘un’ - khiến Benjamin dịch sang "côn trùng" nếu chỉ vì nó nghe giống nhau. Nhưng anh là người không thích sâu bọ. “Sâu bọ có thể có nhiều ý nghĩa hơn là chỉ côn trùng, và trong The Metamorphosis, rõ ràng chúng ta đang đối phó với một loài.”

Khi những hạn chế về ngôn ngữ buộc người dịch phải tự do sáng tạo, việc hiểu rõ cuộc đời của tác giả - kinh nghiệm và thế giới quan của họ - có thể giúp tạo ra một bản dịch chính xác hơn. Thế giới quan của Kafka dường như bị ảnh hưởng rất nhiều bởi chủ nghĩa bài Do Thái của Nhà Habsburg ở Praha. 

Ông viết về một cuộc biểu tình như sau: “Prasive plemeno - lũ bẩn thỉu - là cách tôi nghe họ gọi người Do Thái. Rời khỏi nơi mà mình bị ghét cay ghét đắng chẳng phải là một điều tự nhiên hay sao? Chủ nghĩa anh hùng liên quan đến việc ở lại bất chấp tất cả là chủ nghĩa anh hùng của con gián, loài mà dù thế nào cũng sẽ không bị đuổi hết ra khỏi phòng tắm.”

Cha ông, người có vóc dáng và tính cách siêu nam tính, khiến Kafka vô cùng bất an về chính mình. Ông sợ phải xin cha uống nước lúc nửa đêm, hoặc ra bãi biển và thay đồ trong cùng một chiếc lều. Đồng thời, Kafka dần yêu thích bơi lội và khi trưởng thành, ông đi du lịch đến những hồ nước đẹp như tranh vẽ bất cứ khi nào có cơ hội.

Sự bất an của Kafka có thể giải thích nỗi ám ảnh của ông với Lebensreform, một xu hướng chăm sóc sức khỏe ở thế kỷ 20 mà người ta tin rằng có thể tăng cường hệ miễn dịch bằng cách ngủ dưới cửa sổ mở và nhai thức ăn cho đến khi nó hóa lỏng trong miệng. 

Kafka khoe rằng ông đã đi dạo quanh thành phố cho đến khi không còn cảm giác được các ngón tay của mình nữa, nhưng ông cũng là một người mắc chứng nghi bệnh - người sợ rằng ngay cả một cơn bệnh nhẹ nhất cũng có thể gây tử vong. Cuối cùng, ông chết vì bệnh lao ở tuổi 40.

Bất chấp mọi điều chúng ta biết về ông, thật khó để nói Kafka thực sự là người như thế nào. Điều này một phần là do nội dung vốn đã bí ẩn trong nhật ký của ông đã được Bohemian Max Brod biên tập rất nhiều. Kafka đã yêu cầu Brod, người bạn thân nhất của ông, đốt nhật ký cũng như các bản thảo chưa hoàn thành của cuốn tiểu thuyết ngắn The Trial và The Castle sau cái chết đột ngột của ông. Brod đã nổi tiếng sau đó vì từ chối yêu cầu của Kafka và đã lưu trữ, xuất bản nhật ký của ông, nhưng không phải Brod không kiểm tra chúng trước khi xuất bản. Ngoài việc loại bỏ những đoạn không có dấu câu và buộc chúng vào một khuôn mẫu tuyến tính, Brod còn bỏ qua việc đề cập đến “những chàng trai Thụy Điển xinh đẹp”, cùng những dòng viết về đồng tính luyến ái khác để bảo vệ danh tiếng của cả hai.

Những cuốn nhật ký không bị cắt xén không chỉ dạy chúng ta về tính cách của Kafka mà còn về phong cách viết của ông. Không giống như Brod, Benjamin nói với Slate rằng mình đã “chống lại mọi cám dỗ muốn chỉnh sửa văn xuôi, viết lại lỗi chính tả, dấu câu thưa thớt và không chính thống, lan man và đôi khi sai ngữ pháp”. Để đạt được mục tiêu đó, bản dịch của Benjamin mang đến một ấn tượng là hầu như không chỉnh sửa, không pha trộn phong cách của Kafka. Đó là phong cách mang tính ngẫu hứng, lộn xộn, thiếu quyết đoán hơn cả tiểu thuyết của ông. Các câu bị bỏ dở và đôi khi bị ngắt giữa chừng - giống như phần kết của The Castle. Người ta tự hỏi: câu đầu tiên của The Metamorphosis sẽ đọc như thế nào nếu nó được dịch theo cách này?

- Theo Big Think