Tất cả chúng ta, dù với vai trò gì đi nữa, đều từng trải qua những tình huống cố giúp người khác đạt được một điều gì đó. Những người cần được giúp đỡ đó có thể là bạn bè, đồng nghiệp, con cái hay khách hàng của chúng ta, thậm chí là chính bản thân ta.
Thật kỳ lạ và thú vị khi bản thân chúng ta lại thường không thể hiểu rõ về chính mình. Chúng ta thật sự muốn sống lành mạnh hơn, đối xử tốt với những người chúng ta yêu thương và đạt được những mục tiêu chúng ta tự đặt ra cho mình. Nhưng thế giới thì đầy cám dỗ, đầy những thứ gây xao nhãng và nhiều áp lực khác. Không những thế, tâm trí và cuộc sống của chúng ta cũng chứa đầy những lối mòn và thói quen được hình thành từ lâu. Ngay khi bị phân tâm - điều mà ta không thể tránh khỏi - chúng ta sẽ vô thức quay lại lối mòn mà chúng ta muốn rời bỏ, khiến mục tiêu mà chúng ta muốn hướng đến trở nên xa vời hơn.
Nhóm Nghiên cứu Hành vi (Behavioural Insights Team - BIT) - sau này được nhiều người gọi là Đơn vị Hích (Nudge Unit) - là một tổ chức được chính phủ Anh thành lập vào những phương năm 2010. Phương châm hoạt động của BIT là: “Tránh xa cơ chế quan liêu của quá khứ, tìm ra những phương pháp thích hợp để khích lệ, hỗ trợ và tạo điều kiện để mọi người có thể đưa ra những lựa chọn tốt hơn cho chính họ". Phương châm này sử dụng chính những câu từ được trích dẫn từ Thỏa ước Liên minh, văn bản đã tạo tiền đề cho ra đời BIT.
Dù bạn nghĩ thế nào về sự thành công hay thất bại của dự án đặc biệt nói trên cũng như vai trò của BIT trong dự án đó, bạn cũng khó mà không đồng tình rằng xét về mặt lý thuyết thì việc “khích lệ, hỗ trợ và tạo điều kiện để mọi người có thể đưa ra những lựa chọn tốt hơn cho chính họ” là việc nên làm. Đây cũng là việc mà chúng ta vẫn thường làm, trong vai trò của một bậc phụ huynh, một người bạn hoặc đồng nghiệp của một ai đó. Câu hỏi được đặt ra là, liệu chúng ta có thể làm việc đó tốt hơn không? Hay cụ thể hơn, liệu chúng ta có thể sử dụng những kiến thức có được từ năm mươi năm trước về khoa học hành vi để trang bị cho mình cũng như những người xung quanh những kỹ thuật và kỹ năng tốt hơn, nhằm theo đuổi những gì chúng ta đã lựa chọn và đạt được những gì chúng ta muốn hay không?
Tôi nghĩ câu trả lời là “có thể”, và đây cũng chính là mục đích ra đời của quyển sách này. Tôi cũng nghĩ rằng việc mang đến cho mọi người những công cụ được đề cập trong quyển sách này là rất quan trọng. Từ trước đến nay, tôi luôn tin rằng kết quả nghiên cứu của BIT nói riêng và của ngành tâm lý học nói chung nên được công bố rộng rãi. Mục đích của việc công bố không phải chỉ để đảm bảo tính minh bạch của các tổ chức thực hiện nghiên cứu, mà còn vì đó là khối kiến thức nên được “dân chủ hóa” - nói một cách đơn giản là công khai với mọi người.
Xây dựng cấu trúc nền tảng của hành vi
Việc phát triển những kỹ năng và thói quen mới, hay đạt được những mục tiêu (hành vi), buộc ta phải vận dụng sự khéo léo và logic nhiều như khi xây dựng một công trình. Mọi công trình, từ một cổng vòm đơn giản đến tượng Nữ thần tự do, đều đòi hỏi chúng ta phải lên kế hoạch kỹ lưỡng và tiến hành xây dựng một cách thận trọng. Nhưng khi quá trình xây dựng hoàn tất, những công đoạn nhỏ từng góp phần tạo nên công trình hoàn chỉnh thường dễ bị chúng ta lãng quên.
Bất kỳ cấu trúc nào - dù là cấu trúc vật lý hay hành vi - cũng cần có những nền tảng vững chắc và được bố trí hợp lý để chịu được sức nặng và áp lực thì mới có thể tồn tại. Trong thời gian đầu, lớp xi măng và kết cấu của công trình mà bạn đang xây dựng vẫn còn yếu. Nếu muốn hoàn thành công trình đó thì bạn cần dùng giàn giáo để trợ lực cho những khớp nối chưa đủ cứng cáp. Giàn giáo của bạn cũng cần được củng cố liên tục để bảo vệ cho cấu trúc không bị gió bạt và mưa trôi trong quá trình xây dựng. Chỉ cần bạn làm đúng quy trình thì sẽ có một ngày, bạn có thể tháo dỡ toàn bộ giàn giáo và lưới che xung quanh cấu trúc của mình. Lúc đó, công trình của bạn sẽ có thể tự đứng vững và phát huy công năng của nó.
Trong quyển sách này Owain và Rory đã biến những kiến thức được rút ra từ các tài liệu tâm lý học nói chung cũng như từ nghiên cứu của BIT nói riêng thành những cột chống và khớp nối vững chắc, để từ đó bạn có thể xây dựng một “giàn giáo hành vi” cho mình. Khi xây dựng giàn giáo hành vi, chúng ta cũng cản những phương pháp và kỹ năng nhất định như khi xây dựng giàn giáo thép trong xây dựng. Nếu có dịp nhìn thấy giàn giáo, hãy dừng lại để chiêm ngưỡng và liên tưởng đến những kỹ thuật đã làm nên một giàn giáo đủ vững chắc để trợ lực cho cả tòa nhà to lớn bên trong nó. Có một vẻ đẹp thầm lặng toát ra từ cách giàn giáo đó được dựng nên, từ những thanh thép và khớp nối được lắp ghép với nhau theo một quy luật nhất định. Tương tự giàn giáo, quyển sách này sẽ giúp bạn trang bị những kỹ năng cần thiết và cung cấp những thành tố bạn cần cho dự án của riêng bạn.
Tôi hy vọng thông qua quyển sách này, bạn không chỉ học được cách để thành công trong việc hoàn thành mục tiêu có ý nghĩa quan trọng với bạn - hoặc với người bạn đang cố giúp đỡ - mà còn học được nhiều kỹ năng có thể giúp ích cho bạn trong nhiều lĩnh vực khác sau này. Đây cũng chính là những lợi ích mà nhiều tài liệu tâm lý học hành vi đã nói đến.
Chúng ta vẫn thường nghe nhiều người nói rằng không sách vở nào có thể giúp chúng ta hiểu được con cái của mình hay thậm chí là hiểu được bản thân chúng ta. Con người luôn có những suy nghĩ và hành vi vô cùng đa dạng và phức tạp. Dù là dựa vào tư duy hay trực giác thì chúng cũng chỉ có thể giúp chúng ta trong chừng mực nào đó trong việc tìm hiểu điều gì đã thúc đẩy các hành động của chúng ta, đầu là cách tốt nhất để chúng ta điều chỉnh hành vi của mình, hay những động lực cũng như thói quen cả bên trong lẫn bên ngoài đã ảnh hưởng như thế nào đến những kế hoạch được ta chuẩn bị kỹ lưỡng nhất. Tôi hy vọng quyển sách này sẽ giúp bạn thành công trong việc hoàn thành một điều gì đó quan trọng với bạn hoặc với một người mà bạn quan tâm.
Tôi cũng hy vọng quyển sách này sẽ giúp ích cho nhiều người đang làm việc trong lĩnh vực dịch vụ công, cũng như những người mà công việc của họ là hỗ trợ người khác theo đuổi mục tiêu của mình. Giáo viên, bác sĩ và nhân viên công tác xã hội chính là lực lượng nòng cốt của “đội quân tạo cú hích”, những người dùng kỹ năng cùng sự nỗ lực của mình để giúp người khác học được nhiều hơn và có một cuộc sống tốt đẹp hơn. Nếu quyển sách này cùng những công trình nghiên cứu đã làm nền tảng cho nó có thể giúp bạn thực hiện công việc của mình tốt hơn dù chỉ một chút, đó chính là một trong những thành quả mà BIT đã đạt được.
David Halpern
Giám đốc điều hành Behavioural Insights Team
