1/ Thực tế được tạo nên từ những gì?

Thales bước vào quán cà phê và gọi một cốc. Ông nhấp một ngụm và ngay lập tức phun nó ra với vẻ kinh tởm rồi nhìn người pha chế và hét lên: “Đây là cái gì, nước sao?”

Thales thường được gọi là “Nhà triết học đầu tiên” vì ông là nhà triết học đầu tiên mà chúng ta biết tên. Tuy nhiên, ông còn hơn cả một triết gia; ông cũng học về kinh doanh, kỹ thuật, thiên văn học, khí tượng học và chính sách công.

Học thuyết nổi tiếng nhất của ông là siêu hình học; ông lập luận rằng nước là cơ sở của tất cả các chất khác. ông lập luận rằng nước là cơ sở của tất cả các chất khác. Dù một thứ có vẻ không liên quan đến nước đến mức nào (hãy nghĩ đến bụi khô hoặc lửa), Thales vẫn cho rằng nó xuất phát từ nước, và ở mức cơ bản nhất, nó vẫn là nước dù có thay đổi đặc điểm.

Aristotle kể rằng đây là lần đầu tiên một nhà tư tưởng cố gắng giải thích thế giới và cách nó vận hành theo các quy luật tự nhiên. Đến ngày nay, tất cả khoa học và triết học tìm cách khám phá thực tại ở mức cơ bản nhất đều tiếp tục những gì Thales đã làm, mặc dù họ đã từ lâu bác bỏ đề xuất của ông.

2/ Làm sao để tôi biết được điều gì đó?

Descartes đưa bạn gái của mình, Jeanne, đến một nhà hàng để mừng sinh nhật cô ấy. Nhân viên đưa cho họ menu rượu, và Jeanne yêu cầu được chọn loại Burgundy đắt nhất. "Anh không nghĩ vậy!" Descartes phẫn nộ thốt lên, và ông biến mất.

Descartes là một triết gia người Pháp, người đã cố gắng tìm ra nền tảng cho tri thức của mình, giải quyết vấn đề tâm trí và cơ thể, và đã phát minh ra triết học hiện đại trong quá trình đó. Ông cũng đã tạo ra hệ tọa độ mà bạn đã sử dụng rất nhiều trong môn hình học ở trường trung học.

Câu nói nổi tiếng nhất của ông, “Tôi tư duy, nên tôi tồn tại,” xuất phát từ cuốn sách “Meditations on First Philosophy”. Trong cuốn sách này, ông cố gắng hoài nghi một cách có hệ thống về mọi thứ mà ông nghĩ rằng mình biết cho đến khi tìm ra điều duy nhất mà ông không thể hoài nghi. Cuối cùng, điều duy nhất đó là sự tồn tại của chính ông. Ngay cả khi ông nghi ngờ độ chính xác của mọi thứ mà ông nhìn thấy, suy nghĩ và tin tưởng, ông vẫn phải tồn tại để có thể nghi ngờ chúng. Sau đó, ông đã sử dụng những lập luận khá yếu đó để có thể tin tưởng lại vào mọi thứ, nhưng đó lại là một câu chuyện khác.

Descartes đã kế thừa một dòng triết học lâu dài không chỉ đặt câu hỏi về những gì tồn tại mà còn về cách chúng ta có thể biết được điều đó. Trong khi ông cho rằng chúng ta có thể tin tưởng vào các giác quan của mình, những người khác lập luận rằng chúng ta không thể, hoặc rằng không có thế giới thực để giác quan của chúng ta có thể phát hiện.

3/ Điều gì là đúng đắn?

Jeremy Bentham đi đến quầy thu ngân tại một quán cà phê, cầm trên tay tờ tiền 50 đô la. "Đồ uống rẻ nhất ở đây là gì?" - ông hỏi. "Chúng tôi có cà phê không có caffeine, chỉ có 1,99 đô" - nhân viên pha chế trả lời. "Tốt," Bentham nói và đưa cho cô ấy tờ 50 đô la. "Tôi sẽ mua đồ uống đó cho hai mươi lăm người kế tiếp." 

Jeremy Bentham là người sáng lập ra thuyết vị lợi, cho rằng điều tốt duy nhất là hạnh phúc và điều đúng đắn là làm sao để tối đa hóa hạnh phúc đó. Ông cũng là một người khá lập dị, một nhà cải cách xã hội, và là cố vấn cho một số nhà tư tưởng lớn của Anh.

Thuyết vị lợi coi hạnh phúc của mọi người là như nhau. Do đó, Bentham biết rằng ông có thể tạo ra nhiều hạnh phúc hơn bằng cách mua cà phê cho tất cả những người đến sau ông thay vì tiêu tiền cho bản thân mình. Ý tưởng rằng chúng ta nên làm từ thiện vẫn là một phần lớn của thuyết vị lợi và là cốt lõi trong sự nghiệp của triết gia Peter Singer.

Các lý thuyết đạo đức quan trọng khác của Bentham bao gồm thuyết nghĩa vụ đạo đức (deontology), dựa trên việc tuân theo các luật lệ phổ quát, và thuyết đạo đức đức hạnh (virtue ethics), cho rằng cần xây dựng một nhân cách mạnh mẽ.

4/ Cách đúng đắn để tổ chức xã hội là gì?

Pierre Proudhon tiến đến quầy và gọi một ly Tazo Green Tea với siro toffee nut, hai shot espresso, và hỗn hợp hương vị pumpkin spice. Nhân viên pha chế cảnh báo rằng thức uống này sẽ có vị rất tệ. "Chà!" Proudhon cười nhạo. “Một tách trà đúng điệu là hành vi ăn cắp!”

Pierre Proudhon là một triết gia người Pháp và là người đầu tiên sử dụng thuật ngữ "vô chính phủ." Triết lý chính trị của ông là cơ sở cho tư tưởng vô chính phủ hiện đại và đã ảnh hưởng đến nhiều nhà tư tưởng khác. Nhưng đáng ngạc nhiên rằng ông lại từng là một nhà lập pháp trong chính phủ Pháp.

Một trong những câu nói nổi tiếng của ông là "Sở hữu là hành vi ăn cắp." Khi nói "sở hữu," ông không đề cập đến áo sơ mi hay bàn chải đánh răng của bạn, mà là những thứ như đất đai hoặc nhà máy. Sở hữu nhưng không trực tiếp sử dụng những thứ này thường có nghĩa là bạn thuê người khác làm việc cho mình và giữ lại một phần công sức của họ làm lợi nhuận. Proudhon coi điều này là bất công. Xã hội lý tưởng của ông sẽ có các hợp tác xã, công xã, và các tổ chức tương trợ, nơi người lao động có thể giữ lại thành quả lao động của mình.

Các nhà tư tưởng khác đã lập luận những cách tổ chức xã hội rất khác nhau. Robert Nozick lập luận rằng sở hữu tư nhân là hợp lý và thuế là sự áp bức. John Rawls cho rằng dân chủ xã hội là đỉnh cao của công lý. Hegel nghĩ rằng chế độ quân chủ lập hiến là ý tưởng tốt cuối cùng trong triết học chính trị mà ai đó có thể nghĩ ra.

Ngay cả khi họ không thể đồng ý, những triết gia này đều đặt ra những câu hỏi quan trọng về cách thế giới vận hành và làm thế nào chúng ta có thể làm cho nó tốt hơn.

5/ Tại sao những vấn đề này lại quan trọng?

Morty về nhà và thấy vợ mình cùng người bạn thân nhất, Lou, đang trên giường. Khi Morty sắp mở miệng nói điều gì đó, Lou nhảy ra khỏi giường và nói: "Trước khi cậu nói bất cứ điều gì, bạn già, cậu sẽ tin ai đây, tớ hay là chính mắt cậu?"

Trò đùa này được mượn từ cuốn sách “Plato and a Platypus Walk into a Bar” (Plato và con thú mỏ vịt bước vào quán bar), một cuốn sách của Thomas Cathcart và Daniel Klein giúp giải thích lịch sử triết học thông qua các câu chuyện cười.

Như chúng ta đã thấy với Descartes, vấn đề về thông tin nào chúng ta nên tin tưởng và cách chúng ta biết nó là sự thật là một vấn đề quan trọng. Mặc dù thông tin về cảm giác có thể chấp nhận được trong trường hợp này, nhưng Morty sẽ phải tìm đến những nhà tư tưởng như Aristotle, Bentham, và Kant để quyết định bước tiếp theo nên làm gì.

- Trạm Đọc

- Theo Big Think