Trong mỗi chúng ta đều tồn tại một nhu cầu cơ bản của con người, đó là mong muốn có sức ảnh hưởng đến thế giới xung quanh, hay nói cách khác, là có tính chủ động.
Điểm này phân biệt con người với những loài động vật khác: loài vật chỉ đơn thuần phản ứng theo cách chúng đã được lập trình sẵn. Mỗi tác nhân kích thích bên ngoài sẽ dẫn tới một phản ứng nhất định nào đó. Ngược lại, con người chúng ta lại có khả năng “tự lập trình”. Chúng ta có năng lực suy nghĩ sau khi tiếp nhận tác nhân kích thích và trước khi phản ứng. Khả năng tự thoát khỏi chính mình, đưa ý thức lên để tự soi rọi bản thân và quan sát các hành động của mình giúp ta chủ động quyết định cách thức ta phản ứng lại với những tác động bên ngoài.
Một ví dụ nổi bật về khả năng chủ động đích thực là Viktor Frankl, người có khả năng duy trì sự tự chủ cảm xúc của bản thân trong suốt thời gian ông bị nhốt trong các trại tập trung của Hitler, trong đó có trại tử thần Auschwitz. Nói một cách đơn giản, ông quyết không cho phép những kẻ tra tấn có cơ hội kiểm soát những cảm xúc sâu thẳm trong nội tâm của ông.
Ngược lại, rất nhiều người không hề chủ động trong cuộc sống, mà sống theo lối phản ứng phản xạ. Họ chỉ biết phản ứng tức thì với ngoại cảnh và những hành vi hay cảm xúc của họ đều phụ thuộc vào những điều đang diễn ra quanh họ. Vì lẽ ấy, tâm trạng họ có thể đặc biệt hứng khởi chỉ đơn giản vì thời tiết thật đẹp.
Trong khi đó, những người chủ động sẽ tự quyết định “tình hình thời tiết” cho tâm trạng của chính mình. Họ được thúc đẩy bởi những giá trị bên trong và dám đảm đương trách nhiệm cho cuộc sống của chính mình. Chính những quyết định cá nhân chi phối hành vi của họ, và họ không chấp nhận bị ảnh hưởng bởi ngoại cảnh.
Điều này được thể hiện rõ ràng nhất qua ngôn từ: những người sống theo lối phản ứng phản xạ đổ toàn bộ trách nhiệm cho số phận của mình vào ngoại cảnh. Họ hay nói những câu kiểu “Chẳng phải lỗi của tôi,” hay “Tôi chẳng thể kiểm soát đươc vấn đề đó.”
Ngược lại, những người chủ động biết làm chủ số phận của mình: những gì họ quyết định trong quá khứ đã tạo nên chính con người họ ngày hôm nay. Họ thường nói những điều như “Tôi đã quyết định sẽ…” hay “Hãy cùng thử xem và tìm ra cách giải quyết vấn đề này.”