Như các em biết, ta đã nói nhiều về sợ hãi, bởi vì nó là một nhân tố vô cùng mạnh mẽ trong cuộc sống của chúng ta. Bây giờ ta hãy nói một chút về tình yêu, ta hãy khám phá xem liệu phía sau từ này và cảm xúc này - vốn có ý nghĩa rất to lớn đối với tất cả chúng ta – cũng có cái yếu tố âu lo, sợ hãi khác thường mà người lớn gọi là cô độc đó hay không.
Các em biết tình yêu là gì không? Các em có yêu thương cha mẹ, anh em, thầy cô, bạn bè các em không? Các em có biết yêu thương nghĩa là gì không? Khi các em nói em yêu cha mẹ, thì điều đó nghĩa là gì? Các em cảm thấy an toàn khi ở với họ, và ở với họ các em cảm thấy như ở nhà mình. Cha mẹ che chở các em, họ cho các em tiền bạc, cái ăn, cái mặc, nơi ở, và các em cảm nhận với họ một cảm giác quan hệ mật thiết, phải không? Các em cũng cảm nhận rằng các em có thể tin cậy họ - hoặc có thể không. Có thể các em không nói chuyện với họ một cách thoải mái và hạnh phúc như đối với bạn bè. Nhưng các em kính trọng họ, họ dẫn dắt các em, các em vâng lời họ, các em cảm thấy có một ý thức trách nhiệm nào đó đối với họ, rằng các em phải phụng dưỡng họ khi họ già. Về phần họ, họ cũng yêu thương các em, họ muốn bảo vệ các em, dẫn dắt các em giúp đỡ các em - chí ít họ nói thế. Họ muốn các em lập gia đình để sống một cuộc đời gọi là đạo đức và ổn định, chồng thì che chắn bảo vệ vợ, còn vợ thì lo bếp núc và sinh con đẻ cái cho chồng. Tất cả những điều đó được gọi là tình yêu, phải không?
Ta không thể nói ngay tình yêu là gì, bởi vì tình yêu không dễ dàng được giải thích bằng lời lẽ. Tình yêu không đến với ta một cách dễ dàng. Nhưng không có tình yêu, cuộc sống sẽ trở nên vô cùng cằn cỗi; không có tình yêu cây cối, chim muông nụ cười của đàn bà và đàn ông, chiếc cầu bắc qua sông, người chèo thuyền, và muông thú đều trở nên vô nghĩa. Không tình yêu, cuộc sống giống một hồ nước cạn. Sông sâu nước chảy mới phong phú và nhiều tôm cá sống trong đó, nhưng một hồ cạn nước rồi cũng sớm trơ đáy dưới sức nóng khủng khiếp của ánh nắng mặt trời, không gì có thể tồn tại ngoài bùn lầy và rác rưởi.
Đối với phần đông chúng ta, tình yêu là điều quá phi thường đến mức không hiểu nổi, bởi vì cuộc sống của chúng ta quá nông cạn. Ta muốn được yêu thương và cũng muốn yêu thương, đằng sau từ ngữ đó có nỗi sợ hãi ta ngấm ngầm giấu mặt. Do đó, phải chăng điều cực kỳ quan trọng đối với mỗi người chúng ta là khám phá điều phi thường ấy thực sự là gì? Và ta chỉ có thể khám phá ra nếu ta nhận ra cách ta đối xử những người khác, cách ta nhìn cây cối, thú vật, người lạ, người đang đói. Ta phải ý thức cách ta đối xử với bạn bè, cách ta xử sự với các đạo sư, cách đối xử với cha mẹ.
Khi các em nói: “Tôi yêu cha tôi và mẹ tôi, tôi yêu người giám hộ, thầy giáo của tôi”, thế nghĩa là gì? Khi các em kính trọng và ngưỡng mộ quá đáng người nào, khi các em cảm nhận bổn phận các em là phải vâng lời họ và họ thì cho rằng các em phải vâng lời, đó có phải là tình yêu không? Tình yêu có mang tính sợ hãi không? Khi các em xem người nào đó là cao hơn các em thì các em cũng xem người nào đó là thấp hơn các em, phải không? Và đó có phải là yêu không? Trong tình yêu có cảm giác trên hay dưới, có sự ép buộc phải vâng lời người khác không?
Khi các em nói các em yêu thương một người, không phải ở nội tâm các em phụ thuộc vào người đó sao? Khi các em còn ấu thơ, lẽ dĩ nhiên các em phụ thuộc vào cha mẹ, thầy cô, người giám hộ của các em. Các em cần được chăm sóc, cung cấp cái ăn, cái mặc, chỗ ở. Các em cần cảm giác an toàn, cảm giác rằng có người trông nom các em.
Nhưng thông thường việc gì sẽ xảy ra? Ta dần dần lớn lên, cái cảm giác phụ thuộc vẫn tiếp tục, đúng không? Các em không để ý thấy điều đó nơi người lớn, ở cha mẹ và thầy cô các em sao? Các em không quan sát thấy họ phụ thuộc về mặt cảm xúc vào vợ hay chồng họ, vào con cái hoặc vào chính cha mẹ họ sao? Khi trưởng thành, phần đông con người vẫn bám víu vào ai đó, họ vẫn tiếp tục bị phụ thuộc. Nếu không có người để nương tựa, không có người để cho họ cảm giác thoải mái và an toàn, họ sẽ cảm thấy cô độc, phải không? Họ cảm thấy lạc lõng bơ vơ. Sự phụ thuộc vào người khác này được gọi là tình yêu, nhưng nếu các em chịu quan sát thật kỹ, các em sẽ thấy sự phụ thuộc đó là sợ hãi, chứ không phải tình yêu.
Phần đông người đời sợ đứng một mình; họ sợ phải tự mình suy nghĩ, sợ cảm nhận sâu xa, sợ phải làm cuộc thảm sát và khám phá toàn bộ ý nghĩa của cuộc sống. Do đó, họ nói họ yêu Thượng đế, và họ phụ thuộc vào điều họ gọi Thượng đế; nhưng đó không phải là Thượng đế, điều không biết, mà chỉ là thứ do trí não tạo ra.
Ta cũng làm y như thế đối với một lý tưởng hay một niềm tin. Tôi tin vào điều gì đó, hoặc tôi bám vào một lý tưởng bởi nó cho tôi một cảm giác an tâm lớn lao; nhưng giũ bỏ đi lý tưởng đó, bóc dỡ đi đức tin đó, thì tôi sẽ lạc lối. Với một vị đạo sư cũng vậy. Tôi phụ thuộc bởi vì tôi muốn nhận điều gì đó, thế là đau khổ vì sợ hãi. Cũng tương tự khi các em phụ thuộc vào cha mẹ hay thầy cô. Phụ thuộc vốn là tự nhiên và đúng đắn khi các em còn trẻ, nhưng nếu các em cứ tiếp tục phụ thuộc khi các em lớn lên và trưởng thành, thái độ sống đó sẽ khiến các em không thể tư duy, không thể sống đời tự do. Nơi nào còn phụ thuộc, nơi đó còn có sự sợ hãi, và ở đâu còn có sợ hãi, ở đó còn có uy quyền, ở đó không có tình yêu. Khi cha mẹ nói rằng các em phải vâng lời, rằng các em phải tuân theo một số truyền thống nào đó, hay các em chỉ được nghe theo đuổi một nghề nghiệp nào, hoặc chỉ được làm một công việc cụ thể nào đó - trong tất cả những sự kiện đấy đều không có tình yêu. Và trong tâm hồn các em không có tình yêu khi các em phụ thuộc vào xã hội, theo nghĩa rằng, các em chấp nhận cơ cấu của xã hội hiện hữu mà không nghi ngờ, đặt vấn đề.
Bất kỳ người nào, nam hay nữ, mà lòng đầy tham vọng thì đều không thể biết tình yêu là gì – và chúng ta bị thống trị bởi những con người đầy tham vọng. Thế nên, không có hạnh phúc trong thế giới này và cũng vì thế mà điều quan trọng tối thượng là khi lớn lên, các em phải thấy và hiểu tất cả mọi sự thể ấy, và tự mình tìm hiểu cho ra liệu có thể khám phá tình yêu là gì không? Các em có thể có địa vị cao, có một ngôi nhà đẹp, có một khu vườn tuyệt vời và nhiều quần áo, các em có thể trở thành thủ tướng, nhưng không có tình yêu thì không thứ gì có ý nghĩa cả.
Do đó, các em phải bắt đầu khám phá từ bây giờ – chứ không đợi đến lúc lớn tuổi, bởi vì lúc đó các em sẽ không bao giờ còn khám phá gì được nữa – những gì các em thực sự cảm nhận trong quan hệ với cha mẹ, với thầy cô, với vị đạo sư, chứ không chỉ chấp nhận suông từ “tình yêu” hay bất cứ từ nào khác, mà phải tiếp cận mặt sau ý nghĩa của từ để thấy thực chất là gì - thực chất là những gì các em thực sự cảm nhận chứ không phải nghĩ rằng mình cảm nhận. Nếu các em thực sự cảm thấy ghen tỵ hay tức giận, nhưng lại nói: “Tôi không được ghen, tôi không được giận”, nói thế chỉ là một mong ước, không phải là hiện thực. Vấn đề là thấy hết sức trung thực và sáng suốt chính xác những gì các em đang cảm nhận ngay khoảnh khắc đó, chứ không đưa vào cái ý tưởng rằng các em nên cảm nhận hay sẽ cảm nhận như thế nào ở một thời điểm trong tương lai, bởi vì “Tôi phải yêu thương cha mẹ, tôi phải yêu thương thầy cô" thì không có ý nghĩa gì cả, đúng không? Bởi vì cảm xúc thật của các em vốn hoàn toàn khác, và các từ ấy trở thành bình phong để các em ẩn nấp đằng sau.
Nhìn vượt ra ngoài ý nghĩa của từ đã được xã hội chấp nhận, không phải đó là con đường của trí tuệ sao? Những từ như “bổn phận”, “trách nhiệm”, “Thượng đế”, “tình yêu”, vốn mang ý nghĩa truyền thống, nhưng người thông minh, người thực sự có giáo dục phải nhìn vượt qua ý nghĩa truyền thống của những từ như vậy. Ví dụ, có người nói với các em rằng họ không tin Thượng đế, các em sẽ bị sốc, phải không? Các em sẽ nói: “Trời ơi, thật khủng khiếp!", bởi vì các em tin Thượng đế – ít nhất các em nghĩ là mình tin. Nhưng tin hay không tin đều chẳng có ý nghĩa gì.
Điều quan trọng là các em phải đi vòng ra phía sau từ “tình yêu”, để thấy liệu các em có thực sự yêu thương cha mẹ các em, và cha mẹ có thực sự yêu thương các em. Chắc chắn nếu các em và cha mẹ các em đã thực sự yêu thương nhau, thế giới sẽ hoàn toàn khác hẳn. Sẽ không còn chiến tranh, đói kém, không còn phân biệt giai cấp. Không còn có người giàu và kẻ nghèo. Các em thấy đấy, không có tình yêu mà tìm cách cải cách xã hội về mặt kinh tế, ta sẽ tìm cách lập lại trật tự cho mọi thứ, nhưng chừng nào còn chưa có tình yêu trong lòng, ta còn chưa thể tạo ra một cơ cấu xã hội thoát khỏi xung đột và đau khổ. Thế nên, ta phải tìm hiểu những điều này thật kỹ lưỡng; và có lẽ lúc đó, ta sẽ tìm ra được tình yêu là gì.
