Đã mấy năm qua tôi không có dịp chia sẻ, trò chuyện với các bạn.

Tuần trước, Carla - cựu sinh viên từ Chile đã tốt nghiệp bốn năm trước có ghé qua trường để thăm tôi. Sau buổi nói chuyện, tôi đề nghị em chia sẻ kinh nghiệm với sinh viên của tôi trong lớp “Nhập môn hệ thống máy tính.” Sau đây là điều cô ấy cảm nhận rất thật:

“Là sinh viên nước ngoài du học tại Mỹ, tôi đã trải qua những cảm giác rất bất an, buồn rầu, và chán nản. Bốn năm trước, tôi đã tốt nghiệp từ Carnegie Mellon và trở thành người đầu tiên trong gia đình có bằng cử nhân. Gia đình tôi sống bằng nghề nông trong nhiều thế hệ. Bố tôi học xong trung học, nhưng mẹ tôi thì không. Khi còn trẻ, tôi phải giúp gia đình làm việc trên cánh đồng sau giờ học.

Cuộc sống nông dân vô cùng gian khổ vì mọi thứ đều phụ thuộc vào thời tiết và thị trường. Nếu thời tiết không mưa, rau trồng không mọc, không có lợi tức, chúng tôi đói. Bố mẹ tôi phải vay tiền để lo cho gia đình bảy người. Nếu thị trường kém, rau trái trồng không bán được, dù không đói, nhưng bố mẹ tôi không đủ tiền mua hạt giống cho vụ sau. Đó đã là cuộc sống của nông dân ở Chile. Tôi chắc ở các nước nông nghiệp khác cũng thế.

Bố tôi khuyến khích tôi theo đuổi giáo dục như cách để thoát khỏi cuộc sống khó khăn này. Sau khi tốt nghiệp trung học với mức danh dự; thầy giáo khuyến khích tôi xin học bổng của chính phủ để du học nước ngoài.  Cho dù có học bổng, tôi vẫn phải nộp đơn xin vào các trường tại Mỹ. Với sự giúp đỡ của các thầy cô giáo và sau nhiều tuần tìm kiếm trên Internet, tôi vẫn không biết gì về các đại học Mỹ. Tôi quyết định xin vào 10 đại học hàng đầu, 20 đại học trung bình và 10 đại học ít tên tuổi hơn với hi vọng được chấp nhận. Với sự ngạc nhiên của mình, tôi nhận được 12 thư chấp nhận, ba trong số đó từ các đại học hàng đầu (Carnegie Mellon, PennState, và Yale.) Tôi không biết chọn trường nào. Thầy giáo tôi nói: “Tương lai là khoa học công nghệ, tại sao không vào trường tốt nhất?” Đó là lý do tại sao tôi quyết định tới Carnegie Mellon.

Cho dù đã được nhận du học ở Mỹ, tôi lo lắng và buồn rầu khi phải rời xa gia đình. Tôi mất ngủ vì nhớ nhà và việc này kéo dài trong mấy tháng đầu. Thực sự tôi không thoải mái chút nào khi phải sống tại một nơi xa lạ với phong tục, ngôn ngữ và hoàn cảnh hoàn toàn khác với quê hương của tôi. Cảm giác này kéo dài trong suốt những năm ở đại học. Tôi biết khi mình học trong thư viện có máy điều hoà nhiệt độ, rất nhiều bạn tôi đang làm việc ngoài đồng dưới sức nóng gay gắt của mặt trời. Khi tôi xem phim với bạn bè vào cuối tuần, tôi biết rằng các em tôi đang chuẩn bị cây trái để mang ra chợ ngày hôm sau. Khi tôi ăn thức ăn đầy dinh dưỡng trong trường, rất nhiều người dân nước tôi đang khó khăn để tìm nước sạch và thức ăn. Tôi biết rằng tôi đã may mắn nhưng cũng không thoải mái, vì tôi luôn nghĩ về quê hương và người dân xứ tôi.

Là sinh viên nước ngoài ở đại học Mỹ là một thử thách không dễ dàng chút nào. Ở Chile, tôi là một trong những học sinh hàng đầu, nhưng tại đây, nơi những sinh viên giỏi nhất đến từ các nước, tôi chỉ là một sinh viên bình thường như bất kì ai khác. Cho dù tiếng Anh của tôi rất tốt nhưng tôi vẫn phải mất gần một năm để có thể thoải mái trong việc giao thiệp với mọi người. Năm thứ nhất là thách thức rất lớn, không phải bởi vì ngôn ngữ, mà vì phương pháp giảng dạy và quá nhiều thứ để đọc. Ngay cả với người đọc nhiều như tôi, tôi vẫn gặp khó khăn để hoàn thành các phân công đọc.

Tôi thấy việc đọc là một trong những khó khăn lớn nhất của hầu hết các sinh viên nước ngoài. Một số tin rằng đó là vấn để ngôn ngữ. Tuy nhiên đa số đều học và thành thạo tiếng Anh trước khi tới đây, nên tôi không tin đó là vấn đề ngôn ngữ. Ngay cả những người nói và hiểu tiếng Anh rất tốt; việc đọc vẫn là vấn đề lớn. Tôi biết gần như ai cũng gặp khó khăn trong năm thứ nhất, nhưng sau hai, ba hay bốn năm mà rất nhiều người vẫn có vấn đề với việc đọc. Tôi kết luận rằng khi còn nhỏ, họ đã không phát triển được thói quen đọc tốt. Đó là lý do nhiều người đã không học tốt tại đây, mặc dù họ đều là những sinh viên xuất sắc.

Đại học Mỹ chú trọng rất nhiều đến việc đọc, các bài phân công đọc lên đến vài chục trang mỗi ngày. Nếu bạn lấy 4 lớp mỗi khóa học thì bạn sẽ có hơn một trăm trang phân công để đọc mỗi ngày. Nếu bạn vừa đọc vừa tra từ điển, thì bạn không thể hoàn tất việc phân công đọc này. Không đọc kỹ, bạn không thể hoàn tất việc học một cách tốt đẹp được. Lời khuyên của tôi là khi còn trẻ, hãy cố gắng tập thói quen đọc thật nhiều, vì kiến thức không thu gọn trong việc nghe bài giảng trong lớp mà tuỳ thuộc rất nhiều vào việc đọc, học thêm.

Khó khăn khác mà phần lớn sinh viên nước ngoài phải đối diện là việc không quen với phương pháp dạy. Tại Carnegie Mellon, đa số các lớp học đều dùng phương pháp học chủ động (Active Learning) khi sinh viên phải đọc phân công trước khi đến lớp để tham gia vào các thảo luận trong lớp.

Để diễn đạt ý kiến của mình, sinh viên phải có khả năng nói và kiến thức rộng. Nếu không đọc tốt, không đọc các tài liệu đã được phân công, hay không có vốn từ vựng, thì bạn không thể diễn đạt được trong lớp và các giáo sư sẽ không đánh giá bạn cao. Như thế bạn khó có được điểm tốt, và điểm hạng tốt là chìa khóa mở ra cánh của việc làm tương lai. Việc thảo luận trong lớp cho sinh viên cơ hội xem xét quan điểm của mình. Khi sinh viên chia sẻ ý kiến của mình, họ cũng có cơ hội lắng nghe và học hỏi từ người khác. Việc thảo luận cho phép sinh viên học sâu hơn là ngồi yên thụ động nghe giáo sư giảng. Nhờ tham gia thảo luận, sinh viên có thể học nhiều điều mà đôi khi họ bỏ sót khi học tập.

Phần lớn sinh viên nước ngoài đều không quen và không thích việc thảo luận này. Một phần nhút nhát, không thích nói. Phần khác là họ sợ nói gì không đúng và bị chỉ trích. Đây là một sai lầm rất lớn vì không bị chỉ trích sẽ không thể học sâu và hiểu thấu đáo chủ đề. Việc học trên bề mặt không thể tạo ra những người có khả năng sáng tạo hay trở thành những nhà chuyên môn xuất sắc. Họ có thể hoàn tất môn học, tốt nghiệp đại học, nhưng khó đi xa trên con đường chuyên nghiệp.

Tôi may mắn học môn “Nhập môn hệ thống máy tính” do giáo sư Vu dạy. Đó là môn học khó và nhiều thách thức vì có nhiều bài đọc, bài tập về nhà và thảo luận trên lớp. Sau vài tuần tôi cảm thấy bị tràn ngập, quá tải, tôi nghĩ tới việc bỏ môn học này. Khi tôi tới gặp thầy, thầy nói: “Thầy mừng là em đã gặp thầy trước khi quyết định bỏ lớp. Em không nên từ bỏ dễ dàng nhu thế. Em phải vượt qua những chướng ngại để tiếp tục học lên lớp cao hơn. Nhiều sinh viên không chịu tìm sự giúp đỡ, họ bỏ môn học, rồi cảm thấy thất bại. Đôi khi thái độ này có thể kéo dài suốt thời gian tại đây. Nếu thế, sau khi tốt nghiệp và đi làm, gặp trở ngại, họ đối phó ra sao? Thành công nào cũng đòi hỏi nỗ lực, càng đưa nhiều nỗ lực vào việc học, kết quả càng tốt hơn. Không có cách nào khác ngoài việc đưa nỗ lực của mình vào. Sinh viên phải học cách không sợ thất bại; đại học là nơi họ phải học cách chinh phục và vượt qua nỗi sợ hãi này và học từ thất bại của họ.”

Sau buổi gặp đó, dù lo lắng nhưng tôi đã không bỏ môn học. Tôi không thích thảo luận, luôn tìm cách trốn và ngồi sau những người khác để không bị chú ý nhưng không hiểu sao từ lúc đó, thầy Vu luôn gọi tên tôi và buộc tôi phải trình bày quan niệm của mình trong lớp. Thậm chí hôm nay tôi vẫn nhớ tiếng của thầy: “Carla, ý kiến của em là gì về …”; “Carla nói cho cả lớp về ….”; “Carla chỉ cho cả lớp thuật toán của em về ….” Cho dù lúc đầu tôi rất khó chịu và lo lắng nhưng tôi vẫn tiếp tục học thêm ba lớp nữa với thầy, chứ không chọn lớp khác.

Trong mọi lớp, thầy liên tục khuyến khích tôi, và tôi đã học được rất nhiều từ thầy, không chỉ về kỹ thuật mà còn biết soạn thảo chiều hướng rõ ràng cho tương lai của mình. Tôi thấy đa số sinh viên nước ngoài không biết cách chuẩn bị kế hoạch cho nghề nghiệp tương lai. Đa số chỉ chú trọng vào bằng cấp, tương lai ra sao sẽ tính sau. Có người còn nói với tôi rằng đã có cha mẹ lo hết rồi, chỉ cần học xong, có bằng cấp là mọi sự sẽ được thu xếp.

“Trong lớp này, có lẽ các bạn đã nghe thầy Vu khuyên: “Các em đừng quá lo nghĩ về việc làm. Bất kì ai cũng có thể kiếm được việc làm, nó chỉ là cái các em làm để được trả lương. Các em phải nghĩ về nghề nghiệp mà các em thích làm, cho trọn đời các em.” Khi thảo luận về việc làm và lương, thầy thường nói: “Đa số các em chỉ nghĩ về tiền. Với bằng khoa học máy tính, các em sẽ kiếm nhiều tiền. Tuy tiền là cần thiết, nó sẽ không mang lại cho các em hạnh phúc mà các em mong muốn. Nó sẽ làm cho các em tham lam hơn. Nó sẽ làm cho các em ham muốn nhiều hơn. Nó sẽ làm cho các em phải luôn so sánh với người khác; Nó sẽ làm cho các em làm những việc mà lúc này các em không ngờ tới, chỉ để có tiền. Điều các em cần là có mục đích trong cuộc sống, hay sống có nghĩa, các em sẽ thấy hạnh phúc hơn.” Tôi đã học qua bốn lớp của thầy và nghe thầy nhắc đi nhắc lại điều đó. Tôi chắc các bạn đã và sẽ nghe thông điệp này của thầy nhiều lần.”

“Vì đã tốt nghiệp từ ba năm trước, tôi quay trở về Chile và có việc làm tốt với Empressa Falabella, một trong những công ty lớn nhất ở Chile. Việc làm của tôi bao gồm áp dụng kĩ năng để cải tiến hệ thống máy tính công ty và tự động hoá các qui trình chung để làm tăng hiệu quả. Bên cạnh việc làm, tôi tình nguyện dạy lập trình máy tính cho các em học sinh trung học và khuyến khích họ học khoa học và công nghệ. Trong ba năm, tôi đã đào tạo và huấn luyện rất nhiều con cái nông dân như tôi. Tôi bảo họ rằng cách tốt nhất để thoát khỏi nghèo đói là giáo dục tốt, đặc biệt trong công nghệ. Năm nay, nhiều người trong số họ có được học bổng để đi học nước ngoài, và một người trong số đó là Carmela, em tôi. Cô ấy đã xin vào nhiều trường, nhưng tôi khăng khăng rằng cô ấy nên vào Carnegie Mellon. Đó là lý do tại sao chúng tôi đến đây hôm nay. Tôi đưa em tôi tới gặp giáo sư Vu để cám ơn thầy vì đã khuyến khích tôi đạt tới mục đích giáo dục của tôi và đã giúp tôi tạo ra sự khác biệt thực sự trong cuộc sống đối với những người khác.”

Chúc các bạn trẻ nhiều cố gắng, vượt qua mọi khó khăn, thử thách đạt được ước mơ của mình, góp sức xây dựng đất nước Việt Nam.

Giáo sư John Vu.