Năm ngoái, tác phẩm mới nhất của ông “Upheaval” (xuất bản năm 2019) đã được Omega Plus phát hành tại Việt Nam ngay đúng dịp cả thế giới đang phải đối đầu với dịch bệnh hoành hành, với tên tiếng Việt là “Biến động: Các quốc gia ứng phó với khủng hoảng và thay đổi như thế nào?”
Trong năm nay, Omega Plus xuất bản lại cuốn sách đầu tiên của Jared Diamond có tựa đề là “Loài tinh tinh thứ ba: Sự tiến hóa và tương lai của loài người” đã từng được xuất bản lần đầu vào năm 1991, với thiết kế bìa và in ấn đồng bộ với 4 cuốn trước - hoàn thành trọn bộ 5 tác phẩm nổi bật về chủ đề lịch sử nhân loại của ông.
Với cuốn sách “Loài tinh tinh thứ ba”, Jared Diamond đã tìm cách lý giải vì sao trong một khoảng thời gian rất ngắn, loài người đã tìm ra phương thức thống trị thế giới... cũng như hủy diệt nó vĩnh viễn. Loài người và loài tinh tinh chia sẻ tới 98% số gen di truyền. Tuy nhiên, trong khi loài người thống trị hành tinh này - tạo nên các nền văn minh và tôn giáo, nghiên cứu khoa học, xây dựng các thành phố và sáng tạo ra các tác phẩm nghệ thuật vĩ đại... thì loài tinh tinh hành ngày vẫn phải đấu tranh để giải quyết những nhu cầu tồn tại cơ bản. Vậy 2% số gen còn lại có ý nghĩa như thế nào trong công việc tạo ra sự khác nhau cơ bản giữa hai loài có chung nguồn gốc tiến hóa?
Cuốn sách gồm 5 phần, trình bày về các đặc điểm giúp phân biệt loài người và các loài động vật khác. Tác giả nhận thấy chỉ trong một khoảng thời gian ngắn, con người đã có một bước tiến hóa nhảy vọt để trở thành giống loài thống trị thế giới:
Phần I: Sự xuất hiện của con người từ hàng triệu năm cho tới trước khi xuất hiện nông nghiệp vào khoảng 10.000 năm trước. Các bằng chứng về xương, công cụ, và gen cung cấp những thông tin trực tiếp nhất về việc con người đã biến đổi thế nào từ một tổ tiên chung. 98% bộ gen của con người giống với tinh tinh, vậy thì 2% mã gen còn lại đóng vai trò ra sao đối với bước nhảy vọt vĩ đại của chúng ta.
Phần II: Tác giả trình bày về những biến đổi trong vòng đời con người, chúng có tầm quan trọng sống còn với sự phát triển ngôn ngữ và nghệ thuật. Có những điều được coi là hiển nhiên rằng con người vẫn nuôi con sau khi cai sữa, thay vì để chúng tự kiếm ăn; rằng hầu hết nam giới và nữ giới đều kết thành đôi; rằng phần lớn các bậc bố mẹ đều chăm sóc con cái; rằng nhiều người sống lâu cho tới tuổi ông bà; và rằng nữ giới đều trải qua thời kỳ mãn kinh. Những điều trên chỉ có ở con người và khác biệt so với các loài động vật có mối liên hệ mật thiết nhất với chúng ta. Đây là những sự biến đổi to lớn và rất quan trọng trong quá trình tiến hóa của con người.
Phần III: Tác giả nêu ra những đặc điểm văn hóa giúp phân biệt chúng ta với động vật: ngôn ngữ, nghệ thuật, công nghệ, và nông nghiệp. Có phải sự phát triển của chúng là điều tất yếu trong lịch sử sự sống trên Trái đất? Có phải trên các hành tinh khác ngoài không gian cũng có những sinh vật phát triển ở mức độ cao như chúng ta?
Phần IV: Tác giả bàn về xu hướng giết người ngoài nhóm của các nhóm người khác. Đặc điểm này có tiền lệ trực tiếp ở động vật – được gọi là mâu thuẫn giữa các cá thể và giữa các nhóm cạnh tranh, và có thể được giải quyết bằng hành động giết chóc trong nhiều loài kể cả chúng ta. Tính bài ngoại và sự cô lập sâu sắc vốn là nét đặc trưng của loài người trước khi các nhà nước chính trị xuất hiện khiến chúng ta bắt đầu đồng nhất hơn về văn hóa. Đã từng có một ngôn ngữ nguyên thủy là gốc gác của các ngôn ngữ hiện đại. Công nghệ, văn hóa, và địa lý đã ảnh hưởng tới kết cục của hai trong số các cuộc cạnh tranh nổi tiếng nhất trong lịch sử giữa các nhóm người. Những tư liệu lịch sử trên toàn thế giới về các cuộc thảm sát bài ngoại sẽ cho thấy việc quay lưng lại với lịch sử nhân loại đã khiến chúng ta tái phạm các sai lầm quá khứ ở mức độ còn nguy hiểm hơn
Phần V: Con người đã khá thành công trong việc thoát khỏi những sự kiểm soát trước đó về số lượng. Từ lâu, chúng ta đã tiêu diệt những thú dữ ăn thịt mình. Như nhiều loài thú dữ ăn tạp khác, chúng ta hủy hoại một số loại con mồi khi chúng ta xâm chiếm một môi trường mới hay có được sức mạnh hủy diệt mới, chúng ta có nguy cơ tự tiêu diệt bằng cách tiêu diệt nền tảng tài nguyên của mình. Các yếu tố môi trường cũng đem đến những biến đổi lớn trong nền văn minh phương Tây, bao gồm việc sụp đổ dây chuyền nền thống trị của Trung Đông, sau đó là Hy Lạp, rồi đến La Mã. Việc tự hủy diệt môi trường là một bước chuyển quan trọng trong lịch sử loài người. Cuộc tuyệt chủng lớn nhất, kịch tính nhất, và gây nhiều tranh cãi nhất là khoảng 11.000 năm trước đây, hầu hết những loài thú lớn của hai lục địa Bắc Mỹ và Nam Mỹ đã bị tuyệt chủng. Cùng khoảng thời gian đó xuất hiện bằng chứng đầu tiên không rõ ràng về sự xâm chiếm châu Mỹ của con người, do tổ tiên của thổ dân châu Mỹ thực hiện.
Thông điệp quan trọng mà cuốn sách đề cập: “Hãy cảnh giác; loài người đang tự tăng tốc đến sự diệt vong!”. Jared Diamond cho rằng hãy còn kịp để loài người thức tỉnh và tự cứu lấy mình, ông nói: “Tôi hẳn đã không viết cuốn sách này nếu nghĩ rằng nguy cơ đó còn xa, nhưng tôi cũng sẽ không viết cuốn sách này nếu tin rằng chúng ta sắp đến ngày tận thế”.
Còn trong “Súng, Vi trùng và Thép”, Jared Diamond đã đưa ra những minh chứng để giải thích việc tại sao các dân tộc ở một số lục địa đã có thể xâm chiếm, chinh phục hoặc chiếm chỗ những dân tộc đã có mặt từ trước ở các lục địa. Với cuốn sách này, ông đã tạo nên cuộc cách mạng về nghiên cứu lịch sử nhân loại toàn cầu.
Cuối năm 2004, Jared Diamond xuất bản cuốn “Sụp đổ”, với góc tiếp cận của cuốn trước, tức là dựa vào những yếu tố môi trường và cơ cấu xã hội để giải thích lịch sử của xã hội ấy. Tuy nhiên, trong khi cuốn trước tìm cách lí giải sự thống trị của văn minh phương Tây trên phần lớn thế giới, thì trong tác phẩm này, Diamond nghiền ngẫm nguyên nhân đưa đến sự sụp đổ của một số nền văn minh.
“Thế giới cho đến ngày hôm qua” là tiếp tục phát triển các lý thuyết và nghiên cứu của ông về vận mệnh các xã hội loài người. Cuốn sách cung cấp một bức tranh trực diện đầy mê hoặc về quá khứ nhân loại tồn tại hàng triệu năm, một quá khứ hầu như đã biến mất, và xem xét những khác biệt giữa quá khứ và hiện tại… để trả lời câu hỏi: Chúng ta có thể học được gì từ các xã hội truyền thống để tạo nên một thế giới tốt đẹp hơn cho tất cả.
Trong “Biến động”, cuốn sách vừa xuất bản năm 2019 của Jared Diamond vẫn kế tục phương pháp, cách tiếp cận và lối viết từ các tác phẩm trước, ông đã kể cho chúng ta câu chuyện các quốc gia đã vượt qua những biến cố lớn và hồi phục thành công như thế nào.
MỘT SỐ NHẬN XÉT VỀ CÁC CUỐN SÁCH:
1. Loài tinh tinh thứ ba: Sự tiến hoá và tương lai của loài người
“Mọi người sẽ thích thú khi đọc cuốn sách tuyệt vời này. Nó giúp chúng ta hiểu ý nghĩa của việc trở thành con người”.
- Paul Ehrlich, Đại học Stanford
“Được viết với sự dí dỏm tuyệt vời... cuốn sách buộc người ta phải suy ngẫm thấu đáo về sự tiến hóa của loài người. "
- New York Times
2. Súng, vi trùng và thép: Định mệnh của các xã hội loài người
“Diamond đã viết nên một tác phẩm với tầm tri thức đặc biệt xuất sắc. Đây là một trong những công trình quan trọng nhất và đáng đọc nhất về loài người.”
- Colin Renfrew
3. Sụp đổ: Các xã hội đã thất bại hay thành công như thế nào?
“Bài học của Sụp đổ là các xã hội vốn không bị giết chết. Các xã hội thường tự tử: họ tự cắt cổ tay, và trong nhiều thập kỷ sau đó, chỉ biết đứng nhìn mình chảy máu đến chết”
- Malcolm Gladwell
4. Thế giới cho đến ngày hôm qua: Chúng ta học được gì từ những xã hội truyền thống?
“Thế giới cho đến ngày hôm qua là một cái nhìn đầy mê hoặc và có giá trị về việc chúng ta cần học điều gì – và có lẽ là lời đề nghị – học hỏi từ truyền thống loài người nhiều hơn.”
- Tờ Christian Science Monitor
5. Biến Động: Các quốc gia ứng phó với khủng hoảng và thay đổi như thế nào?
“Tôi mê mệt mọi thứ Jared Diamond viết ra, và cuốn sách này không ngoại lệ. Ông ấy chỉ ra cho chúng ta con đường vượt qua biến cố và chúng ta co thể lựa chọn đi theo nó.”
- Bill Gates
VỀ TÁC GIẢ
Jared Diamond (10/09/1937) - Giáo sư Địa lý học tại Đại học California, Los Angeles, Mỹ. Ông là một học giả nổi tiếng kiêm chuyên gia trong nhiều lĩnh vực, từ sinh thái học, điểu học cho tới nhân học.
Các giải thưởng danh giá được trao cho ông bao gồm Huy chương Khoa học Quốc gia, Giải thưởng Cosmos Quốc tế của Nhật Bản, Giải thưởng Lewis Thomas do Đại học Rockefeller trao tặng, và đặc biệt là giải Pulitzer cho thể loại sách phi hư cấu năm 1998 với tác phẩm Súng, Vi trùng và Thép. Ông cũng được xếp vào hàng ngũ những nhà tư tưởng hiện đại có nhiều ảnh hưởng nhất ở Mỹ.
