Khai sáng là gì? Năm 1784, Immanuel Kant đã trả lời câu hỏi này trong bài luận cùng tên, rằng Khai sáng là “sự vượt thoát của con người khỏi tình trạng chưa trưởng thành của chính mình”, một tình trạng bao hàm sự khuất phục đầy “lười nhác và ươn hèn” của con người trước các “giáo điều và thể thức” của quyền lực chính trị hay quyền lực tôn giáo. Ông tuyên bố phương châm Khai sáng là “Hãy dám hiểu biết!” và điều kiện tiên quyết của Khai sáng là tự do tư tưởng và tự do ngôn luận. “Một thời đại không thể ký khế ước ngăn chặn các thời đại kế tiếp mở mang hiểu biết, tăng cường kiến thức và thanh tẩy lỗi lầm. Đó sẽ là tội ác chống lại bản chất con người, thứ vốn có đích đến phụ thuộc vào chính quá trình tiến bộ này.”
Một tuyên bố trong thế kỷ 21 với ý tưởng tương tự nằm trong cuốn sách ủng hộ tư tưởng Khai sáng của nhà vật lý David Deutsch có tên The Beginning of Infnity (Khởi đầu của Vô tận). Deutsch lập luận rằng nếu dám hiểu biết, chúng ta sẽ tiến bộ trong tất cả các lĩnh vực, khoa học, chính trị và đạo đức:
Chủ nghĩa lạc quan (theo nghĩa mà tôi đã ủng hộ) là học thuyết cho rằng toàn bộ các thất bại – toàn bộ các tội ác – đều là do thiếu hiểu biết... Chúng ta không thể tránh khỏi những vấn đề này, bởi tri thức trên thế giới là vô tận so với những gì ta có. Có những vấn đề rất khó, nhưng sẽ thật sai lầm khi chúng ta nhầm lẫn các vấn đề khó với các vấn đề không thể giải quyết. Mỗi trường hợp gây tội ác cụ thể là một vấn đề có thể giải quyết được. Một nền văn minh có tinh thần lạc quan luôn cởi mở, không ngại đổi mới, và luôn được xây dựng trên các trường phái phê phán. Các thiết chế của nền văn minh này liên tục được cải thiện, và tri thức quan trọng nhất mà họ áp dụng là tri thức về cách phát hiện và loại bỏ sai lầm.
Không có câu trả lời chính thức cho câu hỏi “Khai sáng là gì”, bởi vì thời đại mang tên Khai sáng xuất hiện lần đầu tiên trong bài tiểu luận của Kant không bao giờ được xác định bằng các màn khai mạc và bế mạc như Thế vận hội, cũng không được tuyên bố như một lời thề hay tín ngưỡng. Thời đại Khai sáng theo truyền thống được ước định diễn ra vào khoảng hai phần ba cuối thế kỷ 18, mặc dù đã thoát ra khỏi Cách mạng Khoa học và thời đại Lý tính thế kỷ 17 rồi nhập vào thời kỳ hoàng kim của chủ nghĩa tự do cổ điển nửa đầu thế kỷ 19. Được khơi dậy bằng những thách thức đối với những hiểu biết phổ thông trong khoa học và khám phá, trải qua những xúc cảm và tâm tư trước sự đổ máu của các cuộc chiến tranh tôn giáo gần đây và được khuyến khích bởi phong trào tự do tư tưởng và con người, các nhà tư tưởng của thời đại Khai sáng đã tìm ra một cách hiểu mới về tình cảnh con người. Thời đại này tràn ngập những ý tưởng. Một số trong đó mâu thuẫn với nhau, nhưng có bốn chủ đề đã gắn kết chúng lại, đó là: lý trí, khoa học, chủ nghĩa nhân văn và tiến bộ.
Hãy cùng tác giả nổi tiếng Steven Pinker tìm hiểu về định nghĩa Khai sáng, thời đại Khai sáng trong lịch sử và hiện nay với tác phẩm Khai sáng thời hiện đại nhé các bạn.
