Đối với một số người, “tiến bộ” dường như là một khái niệm xa lạ, kỳ lạ, phản trực giác. Họ nghĩ rằng sự tiến bộ chỉ là góc nhìn lạc quan hay bi quan của từng người mà thôi, giống như chuyện chiếc ly đang đầy một nửa hay vơi một nửa vậy.

Trên thực tế, để nhìn nhận một cách trung thực về sự tiến bộ của nhân loại, chúng ta phải gạt bỏ góc nhìn chủ quan để nhìn vào điều mà Hans Rosling gọi là “sự thật” đang diễn ra trong thực tế. Nếu các thước đo về hạnh phúc như sức khỏe, sự thịnh vượng, kiến ​​thức và sự an toàn tăng lên theo thời gian thì đó là sự tiến bộ; và thực tế là những yếu tố này đã tăng lên. Như Rosling và những người khác đã chỉ ra, hầu hết phủ nhận sự tiến bộ không phải vì bi quan mà là do thiếu hiểu biết.

Đồng thời, tiến bộ không có nghĩa là mọi thứ trở nên tốt hơn cho tất cả mọi người, ở mọi nơi và mọi lúc. Đó không phải là tiến bộ mà là cả một điều kỳ diệu. Tiến bộ không phải là một phép lạ; đó là kết quả của việc giải quyết các vấn đề đang hiện hữu. Các vấn đề luôn luôn tồn tại trong cuộc sống, và bản thân các giải pháp được đưa ra để giải quyết các vấn đề hiện có, đến lượt chúng, cũng tạo ra các vấn đề mới cần được giải quyết. Vì thế, một số khía cạnh của cuộc sống có thể được cải thiện trong khi những khía cạnh khác vẫn đứng yên hoặc đi lùi. Sự tiến bộ vẫn là hiện thực nếu hầu hết nhân loại có điều kiện sống tốt hơn trước.

Vì tiến bộ không có nghĩa là thế giới hoàn hảo mà chỉ đơn giản là nó sẽ tốt đẹp hơn theo thời gian, nên công nhận sự tiến bộ không có nghĩa là thờ ơ với những đau khổ mà con người ngày nay đang phải chịu đựng, cũng như những mối đe dọa phải đối mặt trong tương lai. Và điều đó chắc chắn không có nghĩa là chúng ta nên ngừng lo lắng vì mọi thứ sẽ ổn thôi, mọi thứ diễn ra trong tương lai hoàn toàn phụ thuộc vào những gì chúng ta đang làm ở hiện tại.

Nhưng những gì nên làm hiện nay phụ thuộc rất nhiều vào cách chúng ta hiểu sự tiến bộ. Nếu bạn tin rằng tất cả những nỗ lực của nhân loại nhằm làm cho thế giới trở nên tốt đẹp hơn đã thất bại - rằng tất cả chỉ là phù phiếm, người nghèo sẽ luôn nghèo, và những căn bệnh nan y vẫn không thể được chữa trị… - thì phản ứng thích hợp là thây kệ sự đời và ngừng phấn đấu. Nhưng nếu việc áp dụng lý trí và khoa học để giúp mọi người trở nên tốt hơn đã thành công trong quá khứ, tuy vẫn còn nhiều khuyết điểm, thì phản ứng thích hợp là nâng cao hiểu biết của chúng ta về thế giới, cải thiện và vận động các thể chế để giúp cuộc sống của nhiều người trở nên tốt hơn.

Bức tranh về thế giới được trình bày trong “Khai sáng thời hiện đại -  Bàn về Lý trí, Khoa học, Chủ nghĩa nhân văn và Tiến bộ” đến từ dữ liệu tổng hợp về nhiều khía cạnh. Tác giả Steven Pinker bắt đầu với ba biến số mà mọi nhà tư tưởng về tiến bộ xã hội đồng ý là cơ sở đo lường hạnh phúc: tuổi thọ, sự thịnh vượng và giáo dục (khỏe mạnh, giàu có và khôn ngoan). 

Ông vẽ biểu đồ về bạo lực (tử vong trong chiến tranh, diệt chủng và tội phạm bạo lực) và sự cố chấp (thái độ phân biệt chủng tộc và phân biệt giới tính và bạo lực chống lại phụ nữ và dân tộc thiểu số). Ông cũng thêm dữ liệu về một trong những nguyên nhân tâm lý của sự tiến bộ, các giá trị tự do và một trong những tác động tâm lý mà nó mang lại: chính là hạnh phúc. 

Với các thước đo chi tiết (như tuổi thọ ở các độ tuổi khác nhau hoặc tử vong do sét đánh), Pinker sử dụng dữ liệu từ Mỹ và Anh vì có sẵn dữ liệu và vì độc giả của ông tập trung chủ yếu hai nước này. Trong mọi trường hợp, sự tiến bộ có thể đều được nhìn thấy bằng mắt thường. 

Và “Khai sáng thời hiện đại - Bàn về Lý trí, Khoa học, Chủ nghĩa nhân văn và Tiến bộ” của ETS có thể giúp độc giả có được cái nhìn chân thực và rõ ràng hơn về sự tiến bộ mà con người đã đạt được.

- Trạm Đọc -