Là một nhà tâm lý học xã hội, tôi đã dành sự nghiệp nghiên cứu của mình để tìm câu trả lời cho một câu hỏi đơn giản nhưng mang tính phổ quát: Điều gì tạo nên một cuộc sống tốt đẹp, và làm thế nào để chúng ta đạt được điều đó? Trong phần lớn lịch sử loài người, chúng ta thường được giới thiệu hai lựa chọn: theo đuổi một cuộc sống hạnh phúc hoặc một cuộc sống có ý nghĩa. Mỗi con đường đều có lợi ích và những người ủng hộ nó, nhưng nhiều thập kỷ nghiên cứu tâm lý cũng đã chỉ ra những giới hạn của chúng.

Chẳng hạn, quan niệm về hạnh phúc trong nền văn hóa hiện đại đôi khi có thể đi ngược lại với việc tìm kiếm sự thỏa mãn trong cuộc sống. Trong lịch sử, hạnh phúc thường được định nghĩa là kết quả của “may mắn” và “vận mệnh”. Ngày nay, nhiều người lại kỳ vọng rằng hạnh phúc đến từ nỗ lực cá nhân và thành công. Nhưng điều này cũng khiến cho cảm giác bất hạnh và những cảm xúc tiêu cực như buồn bã hay tức giận trở thành dấu hiệu của sự thất bại cá nhân.

Hãy hỏi người Đan Mạch và Phần Lan – những quốc gia luôn nằm trong top hạnh phúc nhất thế giới – bí quyết của họ, và họ sẽ nói với bạn điều này: hãy hạ thấp kỳ vọng và hài lòng với những gì bạn có. Đây là một lời khuyên đã được nhiều bằng chứng khoa học ủng hộ. Trớ trêu thay, hạnh phúc lại dễ đạt được hơn khi bạn không đòi hỏi quá nhiều. Chúng ta thường nghĩ rằng những sự kiện lớn trong cuộc đời sẽ mang lại hạnh phúc: một đám cưới, một lần thăng chức hay một chiếc xe mới. Chúng thực sự có thể mang lại niềm vui, nhưng không kéo dài lâu. Các nghiên cứu chỉ ra rằng chúng ta thích nghi với điều kiện mới nhanh hơn ta tưởng – hiện tượng này được gọi là “bánh xe khoái lạc” (hedonic treadmill). Ngược lại, những niềm vui bền vững hơn lại đến từ những điều nhỏ bé trong cuộc sống: những buổi đi dạo hàng ngày với chú chó, những lần cà phê hàng tuần với người bạn thân hay những bữa tối lãng mạn hàng tháng với người bạn đời.

Nghe có vẻ tuyệt, phải không? Nhưng vẫn còn một điều bị bỏ sót. Điều này giống như một sinh viên đại học chỉ chọn những môn học dễ để đảm bảo có điểm số cao. Liệu cuộc sống có thể có nhiều ý nghĩa hơn ngoài những niềm vui đơn giản và sự thoải mái ấm áp?

Tiếp theo là cuộc sống có ý nghĩa. Chúng ta thường hình dung rằng ý nghĩa cuộc sống đến từ việc cố gắng thay đổi thế giới, giống như Steve Jobs, Greta Thunberg hay Mẹ Teresa. Áp lực để hiện thực hóa những tầm nhìn vĩ đại như vậy có thể rất căng thẳng và dường như nằm ngoài tầm với của hầu hết chúng ta. Nhưng một lần nữa, nghiên cứu cho thấy rằng việc tập trung vào những điều nhỏ bé hơn có thể mang lại cảm giác ý nghĩa dễ đạt được hơn. Nhiều người tìm thấy ý nghĩa trong những công việc thường ngày như chăm sóc gia đình, tham gia hoạt động tình nguyện trong cộng đồng hoặc duy trì một thực hành tôn giáo.

Điều này hoàn toàn không có gì sai. Nhưng cũng có một mặt tối trong việc theo đuổi ý nghĩa: các nhà nghiên cứu đã phát hiện rằng nó có thể khiến con người tạo ra những ranh giới cứng nhắc giữa “người thuộc về nhóm” và “người ngoài cuộc”. Những nghi lễ và tình yêu kết nối chúng ta với lối sống đã chọn có thể khiến chúng ta thiếu đi lòng trắc ẩn với những người không giống mình. Chẳng hạn, những người theo chủ nghĩa cực hữu hoặc thành viên của các tổ chức khủng bố thường báo cáo rằng họ cảm thấy cuộc sống của mình có ý nghĩa hơn.

Không có nghĩa là một cuộc sống hạnh phúc hay ý nghĩa không thể là một cuộc sống tốt đẹp. Nhưng cả hai mô hình này đều chưa thể bao quát hết trải nghiệm phong phú của con người. Vậy còn sự tò mò, tham vọng và khám phá thì sao? Còn thất bại và sự vươn lên thì thế nào? Khi suy nghĩ về những điều mà hạnh phúc và ý nghĩa có thể bỏ lỡ, cũng như những cái bẫy mà chúng có thể đặt ra, tôi và nhóm nghiên cứu của mình đã phác họa một con đường thứ ba dẫn đến sự viên mãn: sự phong phú về mặt tâm lý.

Một cuộc sống phong phú về tâm lý là một cuộc sống tràn ngập những trải nghiệm đa dạng, độc đáo và thú vị, khiến bạn thay đổi góc nhìn; một cuộc sống có những khúc quanh bất ngờ; một cuộc sống sôi động, đầy sự kiện thay vì đơn giản và dễ đoán; một cuộc sống với sự đa chiều và phức tạp; một cuộc sống có những điểm dừng, những ngã rẽ và những bước ngoặt; một cuộc sống giống như một hành trình leo núi quanh co, dài bất tận thay vì chỉ chạy vòng quanh cùng một đường đua lặp đi lặp lại. Những trải nghiệm như vậy có thể kích hoạt hệ miễn dịch tâm lý, giúp chúng ta trở nên kiên cường hơn. Không chỉ vậy, theo đuổi sự phong phú về tâm lý cũng giúp chúng ta bớt hối tiếc hơn: việc điều gì đó không diễn ra như mong đợi không còn quá quan trọng. Bạn đã trải nghiệm nó, dù kết quả ra sao, và có thêm một dấu ấn trong cuộc đời mình.

Một cuộc sống phong phú về tâm lý cũng có thể tiếp cận với tất cả mọi người, bất kể hoàn cảnh. Trong những thời điểm bệnh tật, mất mát hay khủng hoảng tài chính, hạnh phúc hay ý nghĩa có thể trở nên xa vời. Nhưng một tư duy hướng đến sự phong phú sẽ giúp ta nhìn nhận những biến cố ấy như một phần tất yếu của bức tranh cuộc đời, với niềm tin rằng mọi thứ rồi sẽ lại thay đổi.

Dù sao đi nữa, một cuộc sống phong phú về tâm lý cũng có thể đem lại hạnh phúc và ý nghĩa như một hệ quả tất yếu. Hãy lấy Linda, một nữ tài xế taxi tôi từng gặp ở Riverside, California, làm ví dụ. Cuộc sống của bà vô cùng phong phú về tâm lý theo bất kỳ tiêu chuẩn nào: bà đã sinh ra hai đứa cháu ngoại của mình với tư cách là người mang thai hộ cho con gái – người không thể tự mình sinh con vì lý do sức khỏe. Bà tìm thấy hạnh phúc trong những lần gặp gỡ con cháu và tìm thấy ý nghĩa trong sự nghiệp trước đây của mình với tư cách là một công chức, cũng như trong việc hiến một quả thận cho chồng cũ. Khi về hưu, bà lái taxi bán thời gian vì thích trò chuyện với khách hàng, đồng thời số tiền kiếm được giúp bà thực hiện các chuyến du lịch nước ngoài hàng năm.

Cuối cùng, có lẽ không ai diễn đạt điều này hay hơn Eleanor Roosevelt: “Rốt cuộc, mục đích của cuộc sống là được sống, là nếm trải mọi trải nghiệm đến tận cùng, là vươn ra phía trước với tất cả sự háo hức và không chút sợ hãi.”

- Trạm Đọc

- Theo The Guardian