Người Pháp khi xây dựng và quy hoạch thành phố Hà Nội đã rất chú ý đến các đặc điểm của một xứ sở nhiệt đới mà trồng nhiều cây xanh trên các hè phố. Việc phân loại và trồng riêng từng loại cây xanh theo tuyến phố cũng là một nét độc đáo mà người Pháp đã làm ở Hà Nội. Ngày nay, cư dân thủ đô vẫn nhớ và có ấn tượng rất đẹp về các tuyến phố gắn liền với một giống cây nhất định.

Trước tiên, phải kể đến phố Phan Đình Phùng được mệnh danh là phố của khu trung ương. Đây cũng là tuyến phố đẹp nhất, nhà thưa vì toàn là biệt thự xây kiểu Pháp. Đường phố thênh thang, bên dãy số nhà chẵn có hè rất rộng, trồng được tới hai hàng cây xanh - điều mà không còn tuyến phố nào của Hà Nội có được. Trên phố Phan Đình Phùng trồng toàn sấu, bây giờ đã thành những cây cổ thụ.

Một số tuyến phố khác của Hà Nội như phố Trần Hưng Đạo, một phần phố Bà Triệu cũng trồng nhiều loại cây này. Cây sấu cao, rễ bám chắc, có tán dày cho bóng mát lại ít sâu, lá chỉ rụng theo mùa.

Cây sấu cho thứ quả một thời đã được coi là đặc sản của Hà Nội. Quả sấu xanh dùng đánh giấm nước rau, nấu canh chua, ngâm nước uống. Quả chín được dùng làmô maisấu, làm sấu dầm, tương giấm... Trẻ con Hà Nội sống cạnh những con phố trồng nhiều sấu không thể quên những mùa mưa bão ùa ra đường nhặt quả chín rụng sau mưa.

Người Hà Nội không quên hình ảnh những người hái sấu choàng dây thừng to và chiếc bị cói trèo lên cây thu hoạch quả già vào tháng cuối hè. Người Hà Nội vào Nam, khi hè về cũng chỉ mong được một gói quà là sấu chín gửi từ thủ đô để ăn cho đỡ nhớ.

Dọc phố Lò Đúc lại trồng toàn cây sao đen, nay có lẽ cũng đã thành cổ thụ đứng vững chãi qua bao giông bão. Thân cây sao đen to, thẳng và cao vút, ngoài giá trị làm đẹp cảnh quan còn là một loại gỗ quý. Gỗ của nó có thể được dùng trong xây dựng, đóng toa xe, tàu thuyền đi biển... Vỏ cây và hoa của sao đen có thể dùng làm vị thuốc cầm máu, chữa viêm lợi, sâu răng.

Một đoạn phố Bà Triệu và phố Nguyễn Du đi qua hồ Thiền Quang lại trồng nhiều hoa sữa. Mùi hương hoa sữa được các nhạc sĩ ngợi ca trong nhiều bài hát, nhưng có lẽ họ chưa từng sống lâu gần các hàng cây hoa sữa nên mới có những liên tưởng nên thơ như vậy. Thật ra hoa sữa rất hắc. Nếu chỉ trồng thưa thớt đôi ba cây và ngửi mùi hoa thoảng bay trong gió từ rất xa thì mới cảm thấy dễ chịu. Còn nếu trồng san sát và sống cạnh đó mỗi ngày thì khi cây nở hoa, mùi hương sẽ trở nên ngào ngạt và hắc đến nhức đầu.

Những ngày đầu khi làm con đường chạy quanh hồ Tây, trên đoạn từ Tam Đa đến Trích Sài, người ta đã trồng toàn hoa sữa ven đường, có lẽ mong cho đoạn đường này sẽ nên thơ trong chiều thu như lời bài hát. Nhưng chỉ qua một mùa hoa, phần lớn các cây hoa sữa này đã phải di dời, chỉ để lại một số mang tính điểm xuyết cho có mùi hoa thoang thoảng hòa trong gió hồ Tây.

Xà cừ có lẽ là loại cây được trồng nhiều nhất ở Hà Nội. Chúng được trồng trên phố Hoàng Diệu, phố Nguyễn Tri Phương, trong khuôn viên thành Hà Nội, quanh bốt Hàng Đậu, trong trường Chu Văn An từ thời Pháp... Đa số đã thành cây cổ thụ từ lâu.

Sau năm 1959, các con phố Trần Nhân Tông, Quang Trung, đường Nam Bộ, trong Công viên Thống Nhất, khu tập thể Kim Liên đều được trồng xà cừ để hưởng ứng phong trào Tết trồng cây hàng năm. Trải bao mùa giông bão, đã có nhiều cây xà cừ gốc to cỡ hai người ôm bị quật đổ. Người ta bảo do xà cừ không có rễ cọc ăn sâu vào đất như cây sấu nên dễ bị đổ. Nhưng ở những tuyến phố nói trên vẫn còn nhiều cây xà cừ lắm.

Hà Nội có nhiều loại cây gắn liền với tên phố, nhưng ấn tượng sâu đậm nhất trong ký ức của tôi vẫn là những cây gạo trồng ở đường Hoàng Hoa Thám hay trong vườn ươm cây La Pho cạnh vườn Bách Thảo.

Cây gạo không được trồng dày, nhưng đều to và cao vút. Cây gạo nở hoa vào đầu mùa xuân, khi lá cũ đã rụng hết. Bông hoa gạo rất to, có năm cánh màu đỏ rực. Nhìn từ xa, cả cây hoa gạo đỏ rực không lẫn một sắc xanh. Hoa gạo vừa tàn cũng là lúc cây trổ một đợt lá mới.

Quả gạo già vỡ ra sẽ thả những sợi bông trắng nõn lẫn hạt bay đi trong gió. Nhưng cũng có nhiều quả gạo rụng xuống đất khi chưa kịp vỡ. Ruột của những quả bông gạo này có thể dùng để nhồi ruột gối thay bông tuy chất lượng không bằng.

Những năm sống ở trường Chu Văn An với bà nội, chị em tôi hay tha thẩn dưới những gốc cây gạo nhặt hoa về chơi. Đến đầu mùa hè khi quả gạo đã chín già thì lại nhặt bông gạo đem về cho bà nội nhồi làm ruột gối.

Hà Nội có ba loại cây thân gỗ không cho quả ăn nhưng lại nở hoa rất đẹp và là đặc trưng cho cảnh sắc mùa xuân và mùa hè. Nếu hoa gạo là hiệp sĩ của mùa xuân với màu đỏ ối không pha một sắc lá xanh, thì hoa phượng đỏ rực rỡ là nữ hoàng của mùa hè. Khi màu đỏ của hoa gạo chia tay thời gian thì hoa phượng mới nở. Dù trên cây vẫn còn lá xanh nhưng màu đỏ của hoa phượng đã lấn át tất cả, nhất là khi có nắng to. Màu đỏ ấy nhiều khi làm nhức mắt khiến người ta chỉ dám ngắm từ xa.

Thật may khi mùa hè có hoa phượng đỏ cũng là  lúc những cánh hoa bằng lăng tím nở bung. Hoa bằng lăng nở sau hoa phượng nhưng lại tàn sớm hơn. Những lúc cả hai loài hoa đó cùng nở bên nhau, tôi thấy màu tím bằng lăng như làm dịu đi cái màu đỏ rực mắt của hoa phượng; đồng thời nhờ màu đỏ của hoa phượng, tôi lại thấy màu tím của hoa bằng lăng dường như tươi sáng hơn.

Những người đi xa thường thấy nhớ nhà khi bất chợt gặp những cảnh sắc quen thuộc. Ngày đi bộ đội, tôi từng xao xuyến trước những cây gạo nở hoa ở đầu bản của người Tây Nguyên. Đứng từ xa chỉ nhìn thấy màu đỏ rực của hoa gạo trên nền trời xanh thẳm điểm vài cụm mây trôi. Tôi cũng từng lặng người đi vì nhớ Hà Nội, nhớ những hàng cây bằng lăng trồng trong công viên Thống Nhất, trên đảo Dừa khi bắt gặp ở Trường Sơn cả một rừng bằng lăng bạt ngàn cây cổ thụ, ngút tầm mắt chỉ là một màu hoa tím ngắt. Tôi ngắm nhìn hoa và mơ ước đến ngày về.

Theo "Có một Hà Nội trong tôi" (Vũ Công Chiến)