Có thể một chỗ nào đó đã đoản mạch. Vì không phải là thợ điện, bạn sẽ làm gì? Đơn giản: Từ bây giờ, bạn sẽ không nhấn chiếc công tắc bên dưới nữa. 

Lý do tôi kể câu chuyện này là vì có hàng tá mạch điện đoản mạch như vậy trong não bạn, được gọi là thành kiến, và khi chúng khiến bạn đưa ra một quyết định sai lầm, bạn sẽ chịu một cú sốc điện như trên trong đời thực, chỉ có điều cú sốc này thường không nhỏ. 

Nhưng Nassim Nicholas Taleb sẽ giúp bạn tìm ra những đoản mạch đó ở đâu để ít nhất có thể tránh được chúng bằng cuốn sách “Trò đùa của sự ngẫu nhiên” - cuốn sách đầu tiên trong bộ Incerto (tính bất định).

Dưới đây là 3 bài học mà bạn có thể rút ra từ cuốn sách “Trò đùa của sự ngẫu nhiên”: 

- Cuộc sống là phi tuyến tính, điều này khiến cho phần thưởng của nỗ lực liên tục trở nên lớn một cách không tương xứng.

- Chúng ta cần những cảm xúc phi lý của mình để có thể quyết định.

- Tận hưởng sự ngẫu nhiên khi nó vô hại và sử dụng chủ nghĩa khắc kỷ để làm chệch hướng nó khi nó có hại.

Nếu bạn đã sẵn sàng để tìm hiểu, hãy cùng bắt đầu ngay thôi.

Chúng ta di chuyển và sống trong nhiều hệ thống tuyến tính. Chẳng hạn như: mỗi ngày tại nơi làm việc, bạn sẽ tiến gần hơn đến việc thăng chức. Với mỗi kỳ thi ở trường, bạn tiến gần hơn đến việc tốt nghiệp. Với mỗi đô la tích góp cho kế hoạch nghỉ hưu, bạn sẽ tiến gần hơn đến việc có thể an nhàn nghỉ hưu v.v.

Do đó, chúng ta có xu hướng nghĩ rằng cuộc sống là tuyến tính, nhưng thực tế không phải vậy. Ví dụ, quy tắc “sinh vật phù hợp nhất” của Darwin chỉ có nghĩa là những sinh vật thích nghi tốt nhất sẽ tồn tại ở mức trung bình. Tuy nhiên, điều đó không ngăn được tất cả các sinh vật không thích hợp sống sót, ít nhất là trong thời gian ngắn.

Tác giả Taleb cho rằng lý do khiến cuộc sống phi tuyến tính là vì một số kết quả là sự phụ thuộc lối mòn, nghĩa là chúng ta sẽ không đạt được kết quả tương tự nếu bắt đầu lại. ví dụ, bàn phím QWERTY mà tất cả chúng ta đều biết và sử dụng ngày nay ban đầu được phát minh cho máy đánh chữ vào năm 1873, chỉ để giúp chúng không bị kẹt. Nhưng sau khi mức độ phổ biến của việc sử dụng nó đạt đến đỉnh điểm, nó đã trở thành tiêu chuẩn và vẫn là tiêu chuẩn chỉ vì việc chuyển sang một bàn phím lý tưởng hơn sẽ gây rắc rối và không cải thiện được gì nhiều. 

Thật khó để chúng ta thấy trước những điểm bùng phát này, vì vậy xu hướng tự nhiên của chúng ta là mong đợi những thay đổi gia tăng cũng chỉ có tác động gia tăng.

Tuy nhiên, tại một thời điểm, một văn phòng đã đặt hàng Windows cho máy tính của mình và đột nhiên, hơn một nửa số văn phòng đang sử dụng nó.Từ ngày này sang ngày khác, người không sử dụng Windows ít dần. Giống như một hạt cát có thể phá hủy cả một lâu đài cát, thêm một bài đăng trên blog, thêm một ngày trong phòng thí nghiệm, thêm một cuộc điện thoại có thể đột nhiên tạo ra phần thưởng khổng lồ. 

Đây chính xác là những gì cuốn sách “The Dip” (Tạm dịch: Điểm thách thức, của tác giả Seth Godin) đề cập: quy mô phần thưởng không tương xứng với nỗ lực không ngừng, nhưng vì không thể nhìn rõ quãng đường cần phải đi xa hơn nên hầu hết mọi người đều bỏ cuộc quá sớm. 

Nếu chúng ta đưa ra mọi quyết định của mình dựa trên lý luận hợp lý, chúng ta sẽ không còn tồn tại, bởi vì một số lựa chọn thực sự không quan trọng - không kết quả nào sẽ khiến chúng ta tốt hơn hay tồi tệ hơn.

Đôi khi, chúng ta cũng không thể đưa ra một quyết định thuần lý trí và trong những trường hợp đó, một chút phi lý hoặc ngẫu nhiên sẽ giúp chúng ta đưa ra quyết định. Cảm xúc của chúng ta là việc lật đồng xu ẩn dụ trong vấn đề này, khiến chúng ta ngừng cân nhắc, quyết định và tiếp tục - và do đó phục vụ một mục đích quan trọng trong quá trình ra quyết định của chúng ta.

Tất nhiên, mặt trái là cảm xúc của chúng ta cũng có thể khiến chúng ta cư xử phi lý khi chúng ta thực sự cần sử dụng logic và lý trí.

Hầu hết những gì Taleb viết trong cuốn sách này nhằm giúp chúng ta loại bỏ và đối phó tốt hơn với tính ngẫu nhiên trong cuộc sống. Tuy nhiên, sự ngẫu nhiên cũng có thể là một nét đẹp nếu nó vô hại. 

Ví dụ, nghĩ về nghệ thuật, âm nhạc, thơ ca, sự hài hước và sách. Không có sự ngẫu nhiên, sẽ không có thẩm mỹ, không có vẻ đẹp, không có niềm vui trong những điều này. Như một câu nói của người Yiddish: “Nếu tôi phải ăn thịt heo, thì đó phải là loại ngon nhất.” Điều tương tự cũng xảy ra với sự ngẫu nhiên. Chúng ta có thể để mình bị nó đánh lừa, nhưng chỉ với đúng loại thôi.

Tuy nhiên, một nhà thơ phi lý là vô hại, thì một nhà khoa học phi lý lại nguy hiểm.

Để đối phó với kiểu ngẫu nhiên có hại, Taleb gợi ý chúng ta nên có thái độ Khắc kỷ. 

Khi cuộc sống giáng cho chúng ta một trong những cú đánh bất ngờ, ngẫu nhiên, kinh hoàng, Chủ nghĩa Khắc kỷ là lựa chọn để đối phó với nó một cách tao nhã, không thương hại bản thân, không đổ lỗi cho người khác hay phàn nàn và bất chấp trách nhiệm. 

Điều duy nhất chúng ta có toàn quyền kiểm soát và điều đó không bao giờ bị buộc phải ngẫu nhiên là hành vi của chính chúng ta.

- Theo: Four Minute Books