Sự trỗi dậy của văn hoá tự động hoàn thành - và lý do ta nên chống lại nó
Sự trỗi dậy của văn hoá tự động hoàn thành - và lý do ta nên chống lại nó
Google muốn tối ưu hoá biểu hiện cá nhân và khiến chúng ta nói chuyện giống hệt nhau.

Tôi nhận được một email từ một người bạn lâu lâu rồi không nói chuyện, cũng là một nhà văn. Cô cần vài lời khuyên, và tôi nhiệt tình giúp cô. Sau đó cô gửi tôi một lời hồi đáp rất dễ thương - những điều nhỏ nhặt nhưng dí dỏm đến mức tự nhiên, ấn tượng đến mức ngốc nghếch mà tôi biết chắc rằng chẳng có ai viết ra được ngoài cô.

 

Và ở cuối chiếc email sâu sắc của cô, Google gợi ý cho tôi ba câu trả lời nhanh trong ứng dụng iOS của Gmail:

Cảm ơn!

Không có gì đâu!

Nghe tuyệt đấy!

 

Chỉ cần một cái chạm, tôi có thể điền tự động một email trả lời cho cô. Cũng giống như trên Allo Messenger của Google hay iMessage của Apple, tôi có thể để phần mềm trả lời email hoặc tin nhắn không phải bằng một lời hồi đáp độc đáo, mà bằng một cú chạm nhanh để nói gì đó kiểu như “haha,” “lol,” hay “nói chuyện sau nhé.”

Lựa chọn trả lời thông minh của Google (Nguồn ảnh: Google)

 

Việc đó đôi khi rất hấp dẫn! Đôi khi - nhất là khi xử lý những email công việc ngoài giờ - tôi đã dùng những nút trả lời nhanh ấy. Nhưng tôi cũng biết rằng việc đó rất có hại cho tôi, và có hại cho chúng ta, một giống loài sáng tạo. Ngày nay, ta đối mặt với một trong những lời hứa hẹn của Thung lũng Silicon: hứa hẹn đo đếm chúng ta. San bằng cái cá nhân của chúng ta ra thành một con số trung bình. Luyện ra một mẫu cho tất cả những cái trung bình của tập thể, tạo ra câu trả lời trung bình tối ưu. Cung cấp sự tiện lợi của việc không còn phải nói chuyện một cách độc đáo nữa.

 

Có lẽ những ví dụ phản cảm nhất về chuyện này là những ứng dụng vẽ tự động của Google. Một ứng dụng là Quick, Draw! mời bạn vẽ một chòm râu, một cái bánh, hay một số những thứ bất kỳ khác, trong khi một mạng neuron nhân tạo cố đoán xem bạn đang vẽ gì. Gần đây, Google khoe ra kết quả của ứng dụng này: 50.000.000 bức vẽ phác minh hoạ cho sự thật rằng chúng ta chẳng phải là những bông tuyết độc đáo mỗi bông một vẻ, mà chỉ là một tập thể người mà tất cả đều, độc lập với nhau, có khả năng vẽ ra chính xác cùng một phiên bản người tuyết.
Ứng dụng Quick, Draw! (Nguồn ảnh: Google)

Google không công bố chính xác họ đang làm gì với những dữ liệu này. Chúng ta không biết Google sẽ học được gì từ công sức lao động miễn phí này của con người, có thể đoán chừng là để phục vụ lại chúng ta dưới dạng một sản phẩm, theo cách họ vẫn dùng những kho dữ liệu khổng lồ để tăng sự chính xác cho những dịch vụ của Google. Nhưng Quick, Draw! và ma trận của những bức vẽ giống hệt nhau củng cố một suy nghĩ rập khuôn của Thung lũng Silicon: rằng hành vi con người quá là bình thường và nhàm chán. Vậy thì cứ đưa cho AI chìa khoá xe bạn, hay mật mã tài khoản Creative Cloud của bạn, và máy móc có thể làm việc tốt hơn và giúp bạn tiết kiệm được thời gian.

 

Thử xem thí nghiệm vẽ vời còn lại của Google, Autodraw, mà xem. Autodraw đẩy ý tưởng của Quick, Draw! đi còn xa hơn. Bạn nguệch ngoạch một bức vẽ. Google phân tích nó, tìm hiểu xem bạn đang cố gắng thảm hại để minh hoạ cái gì, và thay thế bức vẽ của bạn bằng một mẫu clipart chung chung. Autodraw như là Adobe có nút hoàn thành tự động vậy. Thật là tiến bộ!

 

Tôi biết bạn đang nghĩ gì: “Tôi vẽ không đẹp, nên Autodraw rất tuyệt cho tôi đấy chứ!” Hay có lẽ, “Nếu tôi đằng nào cũng định gõ “lol” thì ai quan tâm chuyện Google gõ chứ không phải tôi?”

 

À, thế hệ tương lai của loài người biết nghĩ sẽ quan tâm. Thử nhớ đến việc các nhà khoa học, qua phân tích từ ngữ đặc sắc dùng trong sách từ năm 1800, phát hiện ra rằng vốn từ của người biết đọc trung bình đã giảm dần trong hai thế kỷ như thế nào. Để đổi lấy những công nghệ xịn như tivi, tin nhắn, và ứng dụng tên “Yo,” ứng dụng để bạn gõ một từ duy nhất (và chỉ cần thế cũng gọi được 1,5 tỷ vốn đầu tư), chúng ta đang từ từ cho đi hết những cách thể hiện cảm xúc và suy nghĩ của mình.

Ứng dụng Autodraw (Nguồn ảnh: Google)

 

Một phần của câu chuyện này thực sự là tiến bộ. Email và tin nhắn kết nối chúng ta dễ dàng và không tốn kém. Những mô hình như Instagram và Snapchat cho ta chia sẻ nhiều ảnh hơn bao giờ hết, và điều đó thật tuyệt! Vấn đề là những hệ thống dự đoán, mệnh danh và tự động hoàn thành những điều mà trước đây là biểu hiện cá nhân. Tin nhắn có thể từng là bắt nguồn của ngôn ngữ đường phố mà ai cũng dùng, nhưng ngay cả tin nhắn giờ đây cũng bị bóp thành một vốn từ ngữ của 12 lời đáp mà máy móc chọn cho ta. Có phải cái đáng ra là thuận tiện này - những cái trung bình mượt mà của giao tiếp con người - là tất cả những thứ Google sẽ trả cho ta để đổi lấy những dữ liệu miễn phí mà ta đã đóng góp khi dùng ứng dụng và chơi trò chơi trí tuệ nhân tạo dễ thương của Google? Và điều gì sẽ xảy ra với phần còn lại của những dữ liệu ấy? Liệu chúng có trở thành tài sản độc quyền sở hữu của Google, mà chỉ có Google mới được khai thác để hưởng lợi?

 

Còn về lời hứa hẹn của việc cá nhân hoá dựa trên dữ liệu của bạn, ngay cả những người trong Google cũng nói với tôi rằng Google dùng thuật toán hầu hết theo cách tổng hợp. Ví dụ, bạn góp một lượng dữ liệu nhỏ, như là chia sẻ vị trí của xe bạn với Google Maps, và kết quả bạn nhận được là một bản đồ giao thông thời gian thực quanh thành phố. Bạn có lợi từ dữ liệu tổng hợp, nhưng nó không hẳn là dành cho riêng bạn. Bản đồ đó là như nhau cho mọi người. Con đường bạn đi qua là phần cá nhân.

 

Khi ta giao tiếp bằng ngôn ngữ, ta không phải luôn tìm con đường tối ưu vượt qua dòng xe cộ. Thực tế là, những quãng đi vòng - những câu đùa, cách dùng từ, hay một chuyển động cụ thể của cây bút - mới là điều làm một người đặc biệt.

 

Một khi chấm phẩy đã vào đúng chỗ, những điểm khác biệt nhỏ nhặt trong cách ta giao tiếp chính là điều làm ngôn ngữ trở nên thật đáng quý.

 

 

 

Điều làm tôi thật sự thấy sợ về văn hoá đang lên của những cái tổng hợp, cái trung bình, cái tự động hoàn thành không chỉ là việc nó đang đục khoét vốn từ của tôi, mà là tôi sợ nó sẽ dạy những người trẻ cách nói chuyện thông qua những thuật toán ẩn danh trước khi họ kịp phát triển giọng nói tuyệt vời, không hoàn mỹ của mình, trước khi họ kịp phát minh ra từ ngữ mới, cách biểu hiện bản thân mới, những thứ sẽ làm giàu có hơn văn hoá và sự tiến bộ của xã hội chúng ta.

 

Nghe có vẻ hơi quá đà nhỉ? Google đang đe doạ những nghệ sĩ của chúng ta! Nhưng tôi muốn bạn nghĩ đến tác giả hay nghệ sĩ yêu thích của bạn, những người đã cưỡng lại chuẩn mực xã hội để mở ra một kỷ nguyên mới của biểu hiện cá nhân và ý nghĩa. Bây giờ thử tưởng tượng, thay vì tạo ra tác phẩm có sức ảnh hưởng lớn nhất trong sự nghiệp của mình, họ ngồi gõ điện thoại trong một buổi chiều với những cảm xúc được hoàn thành tự động.

 

Điên rồ, đúng không? Nhưng bạn có thể làm được gì trong kỷ nguyên của máy móc này? Vo tròn tất cả nỗi cay đắng của bạn và cho tôi biết lựa chọn nào dưới đây là thích hợp nhất:

Cảm ơn!

Không có gì đâu!

Nghe tuyệt đấy!

Trạm Đọc

Theo Mark Wilson, Co.Design