Tất cả luôn chỉ tập trung vào các tế bào, thậm chí người ta còn không thèm bận tâm đến tên của bà và liệu HeLa có phải là người hay không. Câu chuyện sẽ tiếp tục là như thế nếu không có sự cố gắng của những người con của bà cũng như tác giả cuốn sách, Rebecca Skloot, nhằm lấy lại danh tiếng mà bà đáng được hưởng.
Sự ra đời của dòng tế bào HeLa
Khối u của Henrietta đã làm thỏa mãn ước mơ nuôi cấy thành công tế bào người bất tử đầu tiên của một số nhà khoa học tế bào. Không giống như những tế bào bình thường khác sẽ chết sau một thời gian nuôi cấy, các tế bào của Henrietta không chỉ sống sót đơn thuần, chúng còn tăng sinh với tốc độ không tưởng “nhanh như cỏ dại”. Các bác sỹ ở bệnh viện bắt đầu gửi những tế bào HeLa tới các phòng thí nghiệm khắp nơi và người ta bắt đầu bán những ống tế bào được nuôi cấy với giá mười đô-la mỗi ống. Các nhà khoa học từ khắp nơi trên thế giới dùng tế bào HeLa để nghiên cứu nhưng tuyệt nhiên không một ai biết các tế bào đó là của ai.
Tế bào HeLa đã thay đổi nền y học và thế giới như thế nào?
Những thành tựu y học có được nhờ vào dòng tế bào HeLa là vô cùng to lớn và tiếp tục nhiều lên cho đến tận ngày nay. Vào năm 1951, khi mà cả thế giới đang hoang mang trước căn bệnh bại liệt, người ta đã có kế hoạch xây dựng nhà máy HeLa có thể sản xuất hàng nghìn tỷ tế bào HeLa mỗi tuần với mục đích giúp ngăn chặn căn bệnh này, và họ đã thành công. Bên cạnh đó, nhờ tế bào của bà mà thế giới có những phát minh mới – những phép màu y học như thuốc trị ung thư và một số bệnh khác, thậm chí cả AIDS.
Các tế bào HeLa đã được sử dụng trong nghiên cứu mở đường cho sự tiến bộ của ngành di truyền học người khi chúng giúp các nhà khoa học khám phá ra đầy đủ bộ gen của con người. Dòng tế bào bất tử này đã đi cùng những người đầu tiên bay vào vũ trụ giúp các nhà nghiên cứu có thể tìm hiểu những ảnh hưởng của việc du hành không gian lên các tế bào, cùng nhu cầu dinh dưỡng của chúng khi ở ngoài không gian.
Nhưng cuộc sống của Henrietta Lacks và gia đình lại vô cùng khốn khó
Mãi cho đến tận thập niên 1970, người phụ nữ đằng sau dòng tế bào nổi tiếng vẫn được biết đến với cái tên Helen Lane, và đôi khi là Helen Larson chứ không bao giờ là Henrietta Lacks. Trong khi những trung tâm nghiên cứu và vô số cá nhân kiếm hàng triệu đô-la từ tế bào của Henrietta thì ngược lại, những người thân của bà không hề biết đến sự tồn tại của những tế bào còn sống đó. Họ thậm chí vẫn phải sống trong cảnh bệnh tật, nghèo khó. Một trong những người con của bà, Sonny, phải phẫu thuật bắc cầu nối mạch vành vào năm 2003 với món nợ 125.000 đô-la vì không có bảo hiểm y tế để chi trả cho ca phẫu thuật.
Khi nghe về câu chuyện của Henrietta Lacks và các tế bào của bà, tôi, bạn cũng như rất nhiều người có thể sẽ đặt câu hỏi: "Chẳng lẽ bà ấy không biết việc các bác sỹ đang làm với tế bào của bà hay sao?" hay "Các bác sỹ hẳn đã xin phép bà ấy trước khi lấy và làm gì tiếp theo với tế bào của bà ấy chứ?". Câu trả lời là Không, ít nhất là trong khi sự phân biệt đối xử là luật lệ và mọi người ngầm hiểu rằng người da màu không được chất vấn những đánh giá chuyên môn của người da trắng.
Chồng của bà, Day, bị ung thư tuyến tiền liệt và nhiễm độc amiăng phổi. Các con của bà, người mang trong mình căn bệnh hiểm nghèo, kẻ chết trong bệnh viện tâm thần. Sonny có bệnh tim. Deborah bị viêm khớp, loãng xương, trầm cảm và mắc chứng lo lâu. Joe gây rắc rối khắp mọi nơi vì thói nghiện rượu của mình. Elsie qua đời tại bệnh viện tâm thần. Chỉ có Lawrence, người con trai cả là người duy nhất có nhiều ký ức về mẹ. Và bởi Day và Henrietta là anh em họ, tất cả những người con của bà đều bị điếc với các mức độ khác nhau.
Cái kết có được như mong đợi?
Chính vào lúc mà mọi chuyện tưởng như đã suôn sẻ và thành quả ở trước mắt, vào lúc mà Deborah ngỡ rằng mẹ mình sắp được biết đến rộng rãi hơn thì thảm họa xảy ra. Cuộc hội thảo Henrietta Lacks chủ trì bởi Quỹ Quốc gia về Nghiên cứu Bệnh Ung thư được lên kế hoạch tổ chức vào ngày 11 tháng 9 năm 2001, tại Washington, D.C. Khi họ chuẩn bị đi tới cuộc hội thảo thì chiếc máy bay đầu tiên đã đâm vào Trung tâm Thương mại Thế Giới. D.C bị phong tỏa, cuộc hội thảo bị lùi lại mà không có kế hoạch tổ chức lại vào một ngày khác.
Vào năm 2009, khi Cuộc đời bất tử của Henrietta được xuất bản, những thành viên trong gia đình Henrietta vẫn không được hưởng lợi gì từ các tế bào bất tử của bà. Debora bị nhồi máu cơ tim và mất ngay sau Ngày của mẹ cùng năm với niềm an ủi là ước mơ về một cuốn sách viết về mẹ của bà đã thành hiện thực. Cho đến tận ngày nay, Hela vẫn là một trong những dòng tế bào được sử dụng rộng rãi nhất trong các phòng thí nghiệm trên khắp thế giới. Tuy nhiên, cùng với sự trợ giúp của báo chí và truyền thông, ngày càng có nhiều người biết đến không chỉ tế bào HeLa mà cả Henrietta, người phụ nữ đằng sau chúng, một người phụ nữ rất thân thiện, giỏi nấu ăn, và rất xinh đẹp nữa.
Mỹ Hạnh Đàm
